Börülce (Vigna unguiculata) Yetiştiriciliği
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Fabales
Familya: Fabaceae
Alt familya: Faboideae
Cins: Vigna
Tür: V. unguiculata
Diğer adları: Karnıkara, Acebek
Alem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Fabales
Familya: Fabaceae
Alt familya: Faboideae
Cins: Vigna
Tür: V. unguiculata
Diğer adları: Karnıkara, Acebek
,
Tanımı
İnsan beslenmesinin yanında hayvan yemi olarak da değerlendirilen bir baklagil sebzesi olan börülce tek yıllık bir kısa gün bitkisidir.
Önemi
Taze börülcede % 80-85 su, %15-20 kuru madde bulunur. Yağ miktarı düşüktür. Kuru maddenin % 20-30’nu proteinler oluşturur. Salatası ve yemekleri özellikle Ege Bölgesi’nde sevilerek tüketilir. Ülkemizde insan beslenmesi bakımından börülcenin önemi tam olarak bilinmemektedir. Börülcenin tarımı Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde yapılmaktadır. Börülce sıcak iklim sebzesi olduğu için Afrika, G. Amerika, G. Asya ve Akdeniz bölgelerinde yayılmıştır.
Bitkisel Özellikleri
Kök
Börülce kazık köklü bir baklagil bitkisidir. Börülcede önce 10-15 cm uzunluğunda ana kazık kök oluşur. Ana kazık kök kalındır ve üzerinde yan kazık kökler çıkar. Ana kazık kök çok derine inemez. Birinci derecede oluşan yan kökler ana kökten daha derine iner. İkinci derece oluşan yan kökler, ana kazık kök ve birinci derecedeki yan kök grubuna oranla daha fazladır. Börülce köklerinde kendine has nodozite bakterileri bulunur.
Gövde
Börülcede gövde yumuşak otsudur. Gövde, boy, kalınlık, dallanma ve kesit şekli bakımından çeşitler arasında farklılık göstermektedir. Gövdenin dallanması bütün ana gövde boyunca olabilir. Gövde boğum ve boğum aralarından oluşur. Gövde oluklu yapıda olup içi boştur. Rengi açık yeşilden başlayarak koyu yeşile kadar değişebilir. Gövde üzerinde özellikle boğum aralarında mor antosiyan lekeler bulunur. Gövde boyu 30-150 cm arasında değişir. Sürünücü olanlara destek verilerek yetiştirilir.
İnsan beslenmesinin yanında hayvan yemi olarak da değerlendirilen bir baklagil sebzesi olan börülce tek yıllık bir kısa gün bitkisidir.
Önemi
Taze börülcede % 80-85 su, %15-20 kuru madde bulunur. Yağ miktarı düşüktür. Kuru maddenin % 20-30’nu proteinler oluşturur. Salatası ve yemekleri özellikle Ege Bölgesi’nde sevilerek tüketilir. Ülkemizde insan beslenmesi bakımından börülcenin önemi tam olarak bilinmemektedir. Börülcenin tarımı Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde yapılmaktadır. Börülce sıcak iklim sebzesi olduğu için Afrika, G. Amerika, G. Asya ve Akdeniz bölgelerinde yayılmıştır.
Bitkisel Özellikleri
Kök
Börülce kazık köklü bir baklagil bitkisidir. Börülcede önce 10-15 cm uzunluğunda ana kazık kök oluşur. Ana kazık kök kalındır ve üzerinde yan kazık kökler çıkar. Ana kazık kök çok derine inemez. Birinci derecede oluşan yan kökler ana kökten daha derine iner. İkinci derece oluşan yan kökler, ana kazık kök ve birinci derecedeki yan kök grubuna oranla daha fazladır. Börülce köklerinde kendine has nodozite bakterileri bulunur.
Gövde
Börülcede gövde yumuşak otsudur. Gövde, boy, kalınlık, dallanma ve kesit şekli bakımından çeşitler arasında farklılık göstermektedir. Gövdenin dallanması bütün ana gövde boyunca olabilir. Gövde boğum ve boğum aralarından oluşur. Gövde oluklu yapıda olup içi boştur. Rengi açık yeşilden başlayarak koyu yeşile kadar değişebilir. Gövde üzerinde özellikle boğum aralarında mor antosiyan lekeler bulunur. Gövde boyu 30-150 cm arasında değişir. Sürünücü olanlara destek verilerek yetiştirilir.
Börülce yaprak ve gövdesi
Yaprak
Gövde üzerinde oluşan ilk yapraklar karşılıklı olup iki adettir. Yaprakların yüzeyleri parlak ve düzdür. Börülce yaprakları bileşik yaprak görünümündedir. Fasulyede olduğu gibi orta yaprak ana sapın ucunda, iki yaprak karşılıklı simetriktir. Yaprak şekilleri oval ve yuvarlaktır. Ucu sivri, dip tarafı oval, ters yumurta şeklinde yapraklar da görülebilir.
Çiçek
Yaprak
Gövde üzerinde oluşan ilk yapraklar karşılıklı olup iki adettir. Yaprakların yüzeyleri parlak ve düzdür. Börülce yaprakları bileşik yaprak görünümündedir. Fasulyede olduğu gibi orta yaprak ana sapın ucunda, iki yaprak karşılıklı simetriktir. Yaprak şekilleri oval ve yuvarlaktır. Ucu sivri, dip tarafı oval, ters yumurta şeklinde yapraklar da görülebilir.
Çiçek
Börülce çiçekleri yaprak koltuklarından çıkar. Çiçekler salkım şeklindedir. Bir salkımda 6-12 adet çiçek bulunur. Çiçek sapları kısa, ana salkım sapı uzundur. Çanak yapraklar köşeli ve yeşildir. Bazen çanak yapraklar antosiyan nedeniyle mor renkli olabilir. Taç yapraklar boru hâlinde altta birleşmiş, üstte hafif çan şeklindedir. Taç yapraklar şekil büyüklük ve durumları itibariyle farklılıklar gösterir. Taç yapraklar bayrak, kanatçık ve kayıkçıktan oluşur, beyaz sarı ve hafif mor, hatta mavi renkli olabilir. Bayrak yaprağı oldukça büyük ve geniştir. Çiçekler çevre koşullarına bağlı olarak sabahın erken saatlerinde döllenir. Döllenme döneminde yüksek oranda nemin ve sıcaklığın büyük önemi vardır. Çiçekler açılmadan 7-8 saat önce döllenme meydana gelir. Bu nedenle yüksek oranda kendine döllenme görülür. Bitki üzerinde oluşan çiçeklerin % 60-70’i açmadan dökülür. Meyve tutumu sırasında da % 10-20 oranında çiçek dökümü olur. Açan çiçeklerin ancak % 10-20’si meyve oluşturabilir.
Meyve ve tohum
Meyve ve tohum
Börülce meyveleri genellikle düz, ince ve uzundur. Bazen baklalar kıvrık ve koçboynuzu şeklinde oluşur. Baklanın sap kısmında hafif şişlik görülebilir. Baklanın ucu düz, hafif gaga veya sivri gaga şeklindedir. Bakla uzunluğu genel olarak 8-15 cm arasında değişir. Baklanın meyve rengi yeşildir. Kuru dane olgunluğunda bakla sararır. Bazı çeşitlerde bakla kahverengi ve morumsu renkte olabilir. Bakla içinde 1-10 arasında tek sıralı tohumlar yer alır. Kuru baklalar halk arasında kapçık veya çakıldak olarak adlandırılır. Bakla içinde yuvarlak veya böbrek şeklinde börülce daneleri bulunur. Tohumların renkleri beyaz, sarı, sarı mor, kahverengi morumsudur. Bin dane ağırlığı 100-400 gram arasında değişir. Normal koşullarda saklanan tohumların çimlenme oranı % 85-90’dır.
Adaptasyonu
Börülce tek yıllık bir kısa gün bitkisidir. Gün uzunluğu bakımından nötr gün bitkisi olan tipleri de vardır. Düşük sıcaklık ve gün ilk çiçeklenmeyi uyarıcı etkiye sahiptir.
İklim istekleri
Börülce yarı nemli koşullara çok iyi uyum sağlamış bir sıcak iklim bitkisidir. Gelişme döneminde yüksek sıcaklık ister. İlkbahar ve sonbahar donlarına karşı hassastır. Aşırı sıcaklık ve kuraklık döllenmeyi olumsuz yönde etkileyerek meyve ve tohum bağlamasını azaltır. Sıcak iklimde gece 220 C, gündüz 270 C’de maksimum kuru madde üretimi sağlanır. En iyi ışıklanma süresi 8-14 saat arasıdır. Tohumların çimlenmesi için toprak sıcaklığı 8-10 °C, hava sıcaklığı ise 10-12 °C olmalıdır. En iyi gelişme sıcaklığı 20-30 °C arasıdır. Gündüz ve gece sıcaklığı arasındaki fark 5-10 °C olmalıdır.
Toprak İstekleri
Börülce fazla asitli ve bazik olmayan her tip toprakta rahatlıkla yetişebilir. Su tutma kapasitesi yüksek nemli yerlerde iyi gelişir. İyi drene olmuş tınlı kumlu, pH’ı 5.5-6.5 arasında olan topraklar börülce yetiştiriciliği için uygundur. Verimi iyi olan topraklarda bitkinin vejatatif gelişmesi artar, dane tutma oranı düşer. Börülce diğer yemeklik dane baklagillerden kötü koşullara daha iyi adapte olur.
Münavebe
Börülce de diğer baklagiller gibi kendisinden sonra gelen bitkiye temiz ve bitki besin maddelerince zengin toprak bırakır. Tahıllar, endüstri bitkileri ve sebzelerle münavebeye girer. Üst üste ekim hastalık ve zararlıların etkinliklerinin artmasına neden olur.
Toprak işleme
Börülcede tohum yatağı sıkı, keseksiz ve bitki artıklardan temizlenmiş yeterli miktarda nemli olmalıdır. Toprak sonbaharda 25-30 cm derinlikte sürülmelidir. Ekolojik koşullar elverişli ise kış aylarında da toprak işlemesi yapılabilir. Erken toprak işleme, organik maddelerin toprağa karışarak kolayca ayrışasına ve topraktaki su seviyesinin yükselmesine yardımcı olur. İlkbaharda tohum ekiminden önce toprak birkaç defa 10-15 cm derinliğinde işlenir. Bu şekilde toprak işleme ile hem yetiştirme alanlarındaki yabancı otlar temizlenir hem de iyi bir tohum yatağı hazırlanmış olur. İlkbaharda son donlar geçtikten ve toprak ısındıktan sonra toprak tekrar işlenir ve börülce tohumları ekilir.
Ekim.
Börülcede çiçeklenme dönemi
Börülce ekimi ilkbahar donlarından sonra toprak ısınınca nisan sonu mayıs ayı başlarında yapılır. Erken ekim yapıldığında toprak soğuk ve nemli olduğundan tohumların çoğu çürür veya toprak kurtları tarafından yenir. Ekim, tahıl hasadından sonra yapılacaksa mümkün olan en erken zamanda yapılmalıdır. Ekim zamanındaki gecikme verim kaybına neden olur. Börülce yetiştiriciliğinde serpme ekim, tohumluk kaybı ve bakım işlerinin zorluğu nedeni ile uygun değildir. Dane üretimi için en uygun yöntem sıraya ekimdir. Ekim yapılacak toprakta yeterli nem olmalıdır. Ekim sıravari olarak mibzerle veya elle yapılabilir. Ekim sıklığı 50 cm sıra arası ve 25 cm sıra üzeri şeklinde veya sıra arası 60-70 cm ve 10-15 cm sıra üzeri olacak şekilde yapılır. Ekim derinliği toprak özelliğine bağlı olarak 3-6 cm olacak şekilde ekim yapılmalıdır. Bir dekar alana 6-8 kg hesabı ile tohum kullanılır. Topraktaki fazla nem tohumların çürümesine neden olur. Yeterli olmayan nem ise tohumların kuru da kalıp çimlenmelerini olumsuz yönde etkiler. Ekim yapmadan önce börülceye uygun rhizobium bakterileriyle aşılama yapılmalıdır.
Bakımı
Börülce yetiştiriciliğinde bakım işleri oldukça büyük öneme sahiptir. Bu işler, aşağıda anlatılmıştır.
Sulama
Börülce su isteği fazla olan bir bitkidir. Sıcak ve kurak bölgelerde çiçeklenme devresi ile birlikte sulanmaya başlanmalıdır. Bitkinin su ihtiyacı dikkate alınarak 10–12 defa sulama yapılmalıdır. Çiçeklenme devresi başlangıcında sulama bakla bağlamaya yardımcı olur. Dane doldurma devresinde ise sıcak ve kuru hava istediğinden sulama yapılmaz.
Çıkış ile çiçeklenme devresi arasındaki dönemde suyun fazlalığı da bitkide solgunluk meydana getirir ve verimi olumsuz yönde etkiler. Börülce yetiştiriciliği iyi drene olan topraklarda yapılmalıdır. Drenaj kök bölgesinin iyi havalanmasını sağlar ve rhizobium bakterilerinin daha fazla azot tespit etmelerini teşvik eder.
Gübreleme
Börülce bitki besin maddesi olarak fosfora fazla miktarda ihtiyaç duyar. Bakteri aşılaması iyi yapılırsa azotlu gübreye fazla ihtiyaç duymaz. Ancak bakteri aşılaması yapılmamışsa dekara 10-15 kg civarında azot, 10–12 kg fosfor ve potasyumun yeterli olmadığı topraklarda 8-10 kg potasyumlu gübre saf olarak verilmelidir.
Yabancı Ot Mücadelesi
Börülce ekimi ilkbahar donlarından sonra toprak ısınınca nisan sonu mayıs ayı başlarında yapılır. Erken ekim yapıldığında toprak soğuk ve nemli olduğundan tohumların çoğu çürür veya toprak kurtları tarafından yenir. Ekim, tahıl hasadından sonra yapılacaksa mümkün olan en erken zamanda yapılmalıdır. Ekim zamanındaki gecikme verim kaybına neden olur. Börülce yetiştiriciliğinde serpme ekim, tohumluk kaybı ve bakım işlerinin zorluğu nedeni ile uygun değildir. Dane üretimi için en uygun yöntem sıraya ekimdir. Ekim yapılacak toprakta yeterli nem olmalıdır. Ekim sıravari olarak mibzerle veya elle yapılabilir. Ekim sıklığı 50 cm sıra arası ve 25 cm sıra üzeri şeklinde veya sıra arası 60-70 cm ve 10-15 cm sıra üzeri olacak şekilde yapılır. Ekim derinliği toprak özelliğine bağlı olarak 3-6 cm olacak şekilde ekim yapılmalıdır. Bir dekar alana 6-8 kg hesabı ile tohum kullanılır. Topraktaki fazla nem tohumların çürümesine neden olur. Yeterli olmayan nem ise tohumların kuru da kalıp çimlenmelerini olumsuz yönde etkiler. Ekim yapmadan önce börülceye uygun rhizobium bakterileriyle aşılama yapılmalıdır.
Bakımı
Börülce yetiştiriciliğinde bakım işleri oldukça büyük öneme sahiptir. Bu işler, aşağıda anlatılmıştır.
Sulama
Börülce su isteği fazla olan bir bitkidir. Sıcak ve kurak bölgelerde çiçeklenme devresi ile birlikte sulanmaya başlanmalıdır. Bitkinin su ihtiyacı dikkate alınarak 10–12 defa sulama yapılmalıdır. Çiçeklenme devresi başlangıcında sulama bakla bağlamaya yardımcı olur. Dane doldurma devresinde ise sıcak ve kuru hava istediğinden sulama yapılmaz.
Çıkış ile çiçeklenme devresi arasındaki dönemde suyun fazlalığı da bitkide solgunluk meydana getirir ve verimi olumsuz yönde etkiler. Börülce yetiştiriciliği iyi drene olan topraklarda yapılmalıdır. Drenaj kök bölgesinin iyi havalanmasını sağlar ve rhizobium bakterilerinin daha fazla azot tespit etmelerini teşvik eder.
Gübreleme
Börülce bitki besin maddesi olarak fosfora fazla miktarda ihtiyaç duyar. Bakteri aşılaması iyi yapılırsa azotlu gübreye fazla ihtiyaç duymaz. Ancak bakteri aşılaması yapılmamışsa dekara 10-15 kg civarında azot, 10–12 kg fosfor ve potasyumun yeterli olmadığı topraklarda 8-10 kg potasyumlu gübre saf olarak verilmelidir.
Yabancı Ot Mücadelesi
Börülcenin meyve gelişim dönemi
Börülcede yabancı ot kontrolü için kimyasal mücadelede çıkıştan önce herbisit uygulaması iyi sonuç verir. Ekimden 10-15 gün sonra fideler toprak yüzeyine çıkar. Bu devrede çapalama ile yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır. Börülce yetişme süresince çiçeklenmeye kadar en az iki defa çapalanmalıdır. Çapalama ile birlikte bitkide boğaz doldurması da yapılmalıdır. Çiçeklenmeden sonra çiçek dökülmesine sebep olacağından çapalama yapılmamalıdır. Baklalar olgunlaştığı zaman tip dışı bitkiler sökülerek atılmalıdır.
Börülce Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele
Börülceye fusarium türleri, kök çürüklüğü, pas ve virüs hastalıkları önemli oranda zarar vermektedir. Bu hastalıklara karşı dayanıklı çeşitler yetiştirilmeli ve kültürel önlemler alınmalıdır.
Yaprak bitleri ve tohum böcekleri (brucus) ise en büyük zararlara sebep olan zararlılardır. Nematodlar da börülce yetiştiriciliğinde önemli zararlara yol açar. Tohum böcekleri (brucus) ve yaprak bitleri ile mücadele yöntemleri, zararlıların yaşam dönemleri dikkate alınarak düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
Hasat ve Harman
Börülce taze ve dane üretimi için hasat edilir.
Hasat Zamanının Tespiti
Börülcede yabancı ot kontrolü için kimyasal mücadelede çıkıştan önce herbisit uygulaması iyi sonuç verir. Ekimden 10-15 gün sonra fideler toprak yüzeyine çıkar. Bu devrede çapalama ile yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır. Börülce yetişme süresince çiçeklenmeye kadar en az iki defa çapalanmalıdır. Çapalama ile birlikte bitkide boğaz doldurması da yapılmalıdır. Çiçeklenmeden sonra çiçek dökülmesine sebep olacağından çapalama yapılmamalıdır. Baklalar olgunlaştığı zaman tip dışı bitkiler sökülerek atılmalıdır.
Börülce Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele
Börülceye fusarium türleri, kök çürüklüğü, pas ve virüs hastalıkları önemli oranda zarar vermektedir. Bu hastalıklara karşı dayanıklı çeşitler yetiştirilmeli ve kültürel önlemler alınmalıdır.
Yaprak bitleri ve tohum böcekleri (brucus) ise en büyük zararlara sebep olan zararlılardır. Nematodlar da börülce yetiştiriciliğinde önemli zararlara yol açar. Tohum böcekleri (brucus) ve yaprak bitleri ile mücadele yöntemleri, zararlıların yaşam dönemleri dikkate alınarak düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
Hasat ve Harman
Börülce taze ve dane üretimi için hasat edilir.
Hasat Zamanının Tespiti
Börülce baklalarının olgunlaşması
Taze börülcelerin hasadı, bakla içindeki tohumlar süt olum döneminde yapılır. Börülcede bakla hasadı bakla oluĢumundan 10-15 gün sonra yapılır. Bu devrede bakla büyüklüğü ve dane ağırlığı en üst düzeydedir. Hasatta gecikme olursa baklalarda kılçıklılık oluşur. Bu durumdaki baklalar taze börülce olarak tüketilemez. Taze tüketim için çevreyle ilgili koşullara bağlı olarak 5–9 hafta boyunca hasat yapılabilir. Hasatlar haftada 1-2 kez yapılmalıdır. Börülcede dane hasadı için baklaların üçte ikisi kahverengi olup olgunlaştığı zaman yapılmalıdır. Baklaların tamamının olgunlaşması beklenirse baklaların bir kısmı çatlar ve dökülmeden dolayı tohum kaybına neden olur. Dane için üretim yapılacaksa baklalar hasat edilemez bitki üzerinde bırakılır. Bitki üzerindeki baklaların yeşilden sarı kahverengiye, mordan koyu mor renge dönmesi ve kuruması beklenir. Baklalar çatlamadan önce hasat edilmelidir.
Hasat
Yetiştirme koşullarına ve çeşit özelliklerine bağlı olarak dekardan yaklaşık 750–1000 kg taze börülce hasat edilir. Taze börülce verimine çevreyle ilgili koşullar da önemli ölçüde etki eder. Hasat ülkemizde, Afrika ve Asya’da genellikle elle yolunarak ve biçilerek yapılır.
Harman
Hasat edilen bitkiler demetler hâlinde bağlanarak tarlada kurumaya bırakılır. Yeterince kuruyan bitkiler dövenle veya harman makinesi ile harman edilir. Hasat ve harman uygun şartlarda kombine makinelerle de yapılır. Harmandan elde edilen saman, çok değerli bir hayvan yemi olarak değerlendirilir.
Taze börülcelerin hasadı, bakla içindeki tohumlar süt olum döneminde yapılır. Börülcede bakla hasadı bakla oluĢumundan 10-15 gün sonra yapılır. Bu devrede bakla büyüklüğü ve dane ağırlığı en üst düzeydedir. Hasatta gecikme olursa baklalarda kılçıklılık oluşur. Bu durumdaki baklalar taze börülce olarak tüketilemez. Taze tüketim için çevreyle ilgili koşullara bağlı olarak 5–9 hafta boyunca hasat yapılabilir. Hasatlar haftada 1-2 kez yapılmalıdır. Börülcede dane hasadı için baklaların üçte ikisi kahverengi olup olgunlaştığı zaman yapılmalıdır. Baklaların tamamının olgunlaşması beklenirse baklaların bir kısmı çatlar ve dökülmeden dolayı tohum kaybına neden olur. Dane için üretim yapılacaksa baklalar hasat edilemez bitki üzerinde bırakılır. Bitki üzerindeki baklaların yeşilden sarı kahverengiye, mordan koyu mor renge dönmesi ve kuruması beklenir. Baklalar çatlamadan önce hasat edilmelidir.
Hasat
Yetiştirme koşullarına ve çeşit özelliklerine bağlı olarak dekardan yaklaşık 750–1000 kg taze börülce hasat edilir. Taze börülce verimine çevreyle ilgili koşullar da önemli ölçüde etki eder. Hasat ülkemizde, Afrika ve Asya’da genellikle elle yolunarak ve biçilerek yapılır.
Harman
Hasat edilen bitkiler demetler hâlinde bağlanarak tarlada kurumaya bırakılır. Yeterince kuruyan bitkiler dövenle veya harman makinesi ile harman edilir. Hasat ve harman uygun şartlarda kombine makinelerle de yapılır. Harmandan elde edilen saman, çok değerli bir hayvan yemi olarak değerlendirilir.
Kuru börülce
Depolama
Yeşil olarak hasat edilen börülce, satıĢ merkezlerine 10-15 kg çuvallar veya 5-10 kg kasalar içinde gönderilir. Taze börülce depolarla uzun süreli olarak bekletilemez. Dane üretimi için harmanlanan tohumlar ayrılır, temizlenir danedeki nem oranı % 13-14’lere düşürülür. Kuru ve serin depo şartlarında saklanır. Börülce tohumları temiz ve serin bir yerde depolanırsa iki yıla kadar canlılıklarını koruyabilir. Bir dekar alandan 100–150 kg arasında tohum elde edilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder