YABANIL MEYVELER FİDANLIK TEKNİĞİ
Yabanıl meyveler;
biyolojik çeşitlilik, yabanıl yaşam, doğrudan insan besini, stratejik gen ve
besin kaynakları, endüstriyel odun hammaddesi, potansiyel enerji kaynakları,
ilaç ve kozmetik hammaddesi, erozyon kontrolü ve kent ağaçlandırmaları, kırsal
peyzaj, tarım, hayvancılık ve alternatif tıp alanlarında kullanılan önemli
kaynaklardır. Günümüz ormancılığında asli ürün odun hammaddesi olmaktan çıkmış,
diğer işlevlere yönelmiştir. Ormanların bu yeni işlevlerinde yabanıl meyveler
önemli yer tutmaktadır. Japonya’nın yılda 3.5 milyar dolarlık bizim tali ürün
saydığımız ürün ürettiğini düşünürsek konunun önemi daha iyi anlaşılabilir.
Ülkemizdeki ekolojik çeşitlilik düşünülürse, bizde bu rakamların kolaylıkla
aşılması mümkündür. Ülkemizin tüm ormanlarından elde ettiğimiz odun
hammaddesinin değerinin, 500-600 milyon dolar olması bize iyi bir karşılaştırma
olanağı vermektedir.
Yabanıl meyvelere yabanıl
yaşamın ana besin kaynaklarını ve barınma ortamlarını oluşturur. Hayvanlarla
meyveler arasında simbiyotik ilişki söz konusudur. Yabanıl meyvelerin tamamının
ortak özelliği tohumlarının yayılışlarını yabanıl hayvanlar aracılığı ile
yapmaları. Bir çok yabanıl meyve tohumu hayvanların sindirim sisteminden
geçerek çimlenme ortamına ulaşmakta, bazıları da direk olarak hayvanlar
tarafından taşınmaktadır. Yabanıl meyveleri yiyen hayvanlar onların tohumlarını
sindirim sistemlerinden geçirerek taşımaları yanında, tohumların çimlenmesini
engelleyen yada geciktiren etmenleri ortadan kaldırmaktadır. Bu engeller ;
alıç, üvez vb. türlerinde olduğu gibi meyve etinin içerdiği bazı kimyasallar
(blastakolin), tohum kabuğunun içerdiği bazı kimyasallar (yağ, akma vb.), yada
tohum kabuğunun mekanik direnci şeklinde olabilir. Mekanik direnç embriyonun
gelişimini mekanik olarak engellediği gibi bitki taslağına su ve gazların
ulaşmasını da engelleyebilir. Bazı meyvelerde de bitki taslağının dinlenme
gereksiniminden kaynaklanan çimlenme engeli vardır.
Doğal kaynaklar, dağı,
taşı, suyu ve toprağıyla yaşamın kaynağını oluşturduğu gibi dinsel, kültürel ve
vatan olarak da önem taşır. Doğal kaynaklarımızdan birsi olan orman, yüksek değerli ekolojik alansal yararlanma şeklini
temsil ettiği gibi, aynı zamanda yüksek bir ekonomik değere sahiptir. Yani
orman, çok yönlü işlevsel değerler bütünüdür. Varlıkları giderek azalan yabanıl
meyvelerin korunması, aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin korunması anlamını da
taşır. Biyolojik çeşitlilik; yaşam alanı çeşitliliğini, ekosistem
çeşitliliğini, tür çeşitliliğini ve genetik çeşitliliği kapsar. Günümüzde
biyolojik çeşitliğin insan tarafından yok edilmesi “Ana Çevre Sorunu’’ olarak
değerlendirilebilir.
Yabanıl meyve varlığının artırılması iki
yöntem kullanılır, bunlar; fidan üretimi, buna bağlı olarak ağaçlandırma ve
doğal yöntemlerin taklididir. Özellikle yarı kurak alan ağaçlandırma çalışmalarında ve orman içi
açıklıklarda saha içerisine yapılacak su kaynakları yardımıyla, çevredeki
yabanıl meyve tohumlarının hayvanlar tarafından sahaya taşınmasının
sağlanmasıdır.
1.
ÜVEZLER (Sorbus L.)
Tohumlar
aynı yılın üretim çalışmalarında kullanılacaksa, hiç bekletilmeden hızla
çıkartılır. Bu taktirde meyveler bıçakla dikkatlice kesilir ve tohumlar serbest
kalır. Serbest kalan tohumlar suda iyice yıkanır ve hiç bekletilmeden ön
işlemler uygulanır.
Üvez
tohumlarının 1000 tane ağırlığı; üvezde 27-33 gr, kuş üvezinde 15-22gr,
aküvezde 17-23 gr, akçaağaç yapraklı üvezde 17-24 gr, diğer türlerde ise 14-24
gr arasındadır.
Çıkartılan
tohumlar türlere göre 5-15 gün arası suda bekletilip hemen ekilir yada doğal
koşullarda katlamaya alınır. Doğal koşullarda katlamaya alınan tohumlar erken
bahara kadar geçen süreçte ekilebilir. Toplamayı takiben ekimi yada katlaması
yapılamayan tohumlar ise; çizelge 4’te
verilen sürelerde katlama uygulamasından sonra ekilir. Zaten tohumların bir
çoğu daha katlama esnasında çimlenmeye başlar. Üvez tohumları çok düşük
sıcaklık değerlerinde çimlenir ve toprak sıcaklığı 6ºC’yi bulduğunda ise toprak
yüzeyine çıkmaya (sürme) başlar.
2.
ÇİTLENBİKLER (Celtis
L.),
Meyveler yaz sonu ve erken
sonbaharda toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 50-100 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %77-96 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 3-5 gün suda bekletilir. En uygun ekim zamanı
sonbahar ve erken kış aylarıdır. Meyveler toplamayı takiben ekilecekse, meyve
olarak doğrudan da ekilebilir. Geç kış
ve bahar ekimlerinde en az 1 ay 4-6 ºC sıcaklıkta soğuk nemli katlama
uygulanır. Tohumların 1000 tane ağırlığı türlere ve yetişme ortamına göre;
150-200 gram arasında, ekim derinliği 15-20 mm. dir. Yağışlı olmayan dönemlerde
sulama ihmal edilmemelidir. Çitlenbikler
kazık kök sistemi geliştirdiklerinden özellikle yarı kurak sahalarda
kullanılacak olan fidanların 25-30 cm derinlikteki tüplü fidanlar olmasında
yarar vardır. Kafkas çitlenbiği ve adi çitlenbik 1 yaşında 40-60 cm boya 7-11
mm çapa, Türk çitlenbiği ve tüylü çitlenbik ise 1 yaşında 20-30 cm boya 4-7 mm
çapa ulaşır. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı çitlenbik fidanları
kullanılır.
3.
DUTLAR (Morus L.)
Meyveler yazın toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi
ekimi uygulanır ve metrekareye 1 gr tohum,
1-2 mm derinlikte ekilir ve metrekareden 50-80 adet fidan elde edilir. Tohumlar
ekilmeden önce 2-3 gün suda bekletilir. En uygun ekim sonbahar ve kış
aylarıdır. Ekimi takiben yastıklar telisle örtülenir. Sonbaharda ilk yağmurlar
başlayıncaya kadar ekim yastıkları düzenli olarak sulanır. Tohumun 1000 tane
ağırlığı 2.0-2.3 gram arasındadır. Mordut ve karadut tohumdan üretiminde
açılmalar olabildiğinden, fidan üretiminde, daha çok akdut çöğürleri üzerine
gerçekleştirilen durgun göz aşısı ve çelikle üretim yöntemi kullanılır. Dut
fidanları, 1 yaşında 70-120 cm boya- 10-15 mm çapa ulaşır.
4.
DEFNELER (Laurus L.)
Meyveler sonbaharda toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 150-200 gr. arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %73-88 arasındadır ve metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar, ekimden
önce, 3-5 gün %5-10’luk sitrik asitte veya küllü suda bekletilir. 5-10 gün suda
bekletmekte yeterlidir. En uygun ekim
zamanı sonbahar ve erken kış aylarıdır. Geç kış ekimlerinde ise ekim yastıkları
telisle örtülenir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 700-1100 gr. arasında,
ortalaması 900 gramdır. Tohumlar, 10-15 mm. derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan
dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Defne fidanları; 1 yaşında 40-60 cm
boya, 5-8 mm çapa ulaşır. Ağaçlandırma çalışmalarında 25-30 cm derinlikte
tüplere ekilmiş 1 yaşlı tüplü fidanlar kullanılır. Defnede çıplak köklü fidan
dikiminden kaçınmak gerekir. Sosyal ormancılık açısından önemli bir türdür.
5.
KARAMUKLAR (Berberis L.)
Meyveler türlere ve ekolojik bölgelere göre;
yaz, sonbahar veya erken kış aylarında toplanır ve tohumlar çıkartılır.
Ekimlerde 5’li yada 7’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 5-10 gr arası
tohum, 2-4 mm derinlikte ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-93 arasındadır
ve metrekareden 100-200 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 2-3 gün
suda bekletilmesinde yarar vardır. En uygun ekim zamanı geç sonbahar olmakla
birlikte kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekim yastıklarının üzerine
telis örtmekte yarar vardır. Ekimlerin kış sonuna yada bahar başına sarkması
durumunda 2-4 ºC sıcaklıkta ekim tarihine bağlı olarak en az 1 ay soğuk nemli
katlama uygulamasında yarar vardır. karamuklarda tohumları 6-8 ºC sıcaklıkta çimlenir.
Çimlenen fidecikler soğuğa oldukça dayanıklıdırlar. Karamuk tohumlarının 1000
tane ağırlığı türlere göre; 12-16 gr arasında değişir. 1 yaşında 20-35 cm boya,
3-5 mm çapa ulaşan karamuk fidanları, ağaçlandırma sahalarına çıplak köklü yada
tüplü olarak dikilebilir.
6.
BEKTAŞİ ÜZÜMLERİ (Ribes L.)
Bektaşi üzümlerinin fidan
üretiminde daha çok eşeysiz yoldan; ayırma, kök sürgünleri ile, sert
çeliklerle, daldırma ve doku kültürü yöntemleri ile üretilir. Sert çelikler geç
güz ve kış aylarında 20-25 cm uzunlukta hazırlanır ve 8 000 ppm IBA (toz)
batırıldıktan sonra köklendirme ortamına dikilir ve %95 oranında sonuç
alınır. Eşeysiz yoldan üretilen fidanlar
1 yasında 30-50 cm boya 5-10 mm çapa ulaşır, anca çıplak köklü fidanların
dikimi esnasında 5-10 cm boydan kesilmesinde yarar vardır.
Meyvelerin olgulaşmasını takiben toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Tohumlar genelde çıkarmayı takiben ekilir, hemen
ekilmeyecekse mutlaka ağzı kapalı kaplarda 1-2 ºC sıcaklıkta uzun süre
saklanabilir. En uygun ekim zamanı, yaz ve güz aylarıdır. Sera ortamlarında kış
aylarında da ekim yapılabilir. Bahar ekimlerinde ise tohumlar en az 3 ay 1-4 ºC
sıcaklıkta nemli katlamaya alınır. Tohumlar ekimden yada katlamaya alınmadan
önce, 2-3 gün suda bekletilir. En iyi çimlenme ortamı 5-7 PH değerinde, organik madde içeriği yüksek
mineral topraklardır. Çok küçük olan tohumlar ekim yastıklarına serpilerek veya
çizgiler halinde ekilir. Ekimi takiben yastıklar hafifçe sıkıştırılır ve
üzerine telis ve polietilen örtü örtülür. Ekilen tohumlar kapatılmaz.
Tohumların 1000 tane ağırlığı türlere ve yetişme ortamına göre değişse de
genellikle 1.5-2.3. gr arasında olup çimlenme oranı %60-90 arasında
değişir. Tohumdan üretilen fidanlar iki
yaşında ağaçlandırma çalışmalarında
kullanılır.
7.
BÖĞÜRTLENLER (Rubus L.)
Meyveler olgulaşmayı takiben toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Tohumlar, 2-3 gün suda bekletilir ve çıkarılmasını takiben
hemen ekilir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 1.5-3.0 gr. arasında değişir. En
iyi çimlenme ortamı 5-6.5 PH değerinde küçük
parçalara ayrılmış %80 çimlendirme turbası x %20 vermikülit veya %90 turba x
%10 dere kumu karışımıdır. Zorunlu hallerde çimlendirme turbası yerine kayın
veya çam humusu da kullanılabilir. Çok küçük olan tohumlar ekim kasalarına
serpilerek veya çizgiler halinde ekilir. Ekimi takiben yastıklar hafifçe
sıkıştırılır ve üzerine telis ve polietilen örtü örtülür. Ekilen tohumlar
kapatılmaz. Çimlenen fidecikler 3-4 ay sonra şaşırtma boyutuna ulaşırlar.
Şaşırtma boyuna ulaşan fidecikler 4-5 cm ebadında saksılara şaşırtılır ve soğuk
tünellere alınır.
Bu türlerin en kolay
üretim yöntemi; eşeysiz yoldan gerçekleştirilir. Kök sürgünleri ile, uç
daldırma ile, kök çelikleri ve yaprak-göz çelikleri ile kolaylıkla üretimleri
gerçekleştirilir. Ahudududa, kök sürgünleri, kök çelikleri ile üretim tercih
edilmelidir. Çelik alınan anaçların gölgede olmaması ve güneş ışığından tam
olarak yararlanması gerekir. Çelikle üretimde; ilkbahar ve erken yaz aylarında
yumuşak yaprak-göz çelikleri, kış ve bahar aylarında kök çelikleri kullanılır.
Kök sürgünleri ile fidan üretimi: Bitkinin
kök boğazı ve kökünden her yıl yeni sürgünler çıkar. Bu sürgünler yapraklarını
dökmesinin hemen ardından başlayarak yeşerin döneminin başlangıcına kadar geçen
dönemde sökülür ve tüplenir. Bu yöntemin kullanılması halinde üretim parselleri
oluşturulur. Parsellerin güneş ışığından tam yararlanması sağlanır ve çiçekli
sürgünler kesilir.
Kök çelikleri ile fidan üretimi: Çelikler
bitkinin uyuduğu dönemlerde köklerden 5-12 cm boyunda çelikler hazırlanır ve
2-3 cm derinlikte yatay olarak sera içerisindeki köklendirme ortamına alınır.
Ortam ya mikro yağmurlama ile nemli tutulur yada ıslak çadır kullanılır.
Uç daldırma ile üretim:
Daha çok böğürtlenlerde dikensiz türlerin devamında dikensiz sürgünlerin uçlarının daldırılması yöntemi
kullanılır.
Yumuşak çelikler ve
yaprak-göz çelikleri mutlaka turgorun en yüksek olduğu saatlerde alınmalıdır.
Çelikle üretimde önemli bir hususta, çelikler üzerinde çiçek tomurcuğunun
olmaması ve fizyolojik genç sürgünlerin kullanılmasıdır. 2.5-5 cm uzunlukta
hazırlanan çeliklerin dip kısımları
Captanlı suda 1 saat tutulur, ardından 3 000 ppm IBA (toz) hormona batırılır.
Köklendirme ortamı olarak %90 köklendirme turbası (steril kayın humusu) x %10
dişli dere kumu veya % 50 köklendirme turbası (steril kayın humusu) x %50
perlit karışımları kullanılır. Köklendirme ortamının PH değeri 6-7 olmalıdır.
Özellikle yumuşak çelikler sisleme sisteminin bulunduğu sera içerisine dikilir
ve dikildiği ortamın sıcaklığı 20-24 ºC olmalıdır. Sisleme sisteminin
bulunmaması halinde mutlaka ıslak çadır altına alınır.
Tüm türlerin ticari
üretimde, virüsten ari fideler elde edilmek istenirse doku kültürü tercih
edilir. Bu yöntemde ana bitkinin büyüme noktasından 1 mm den küçük parçalar
alınarak, steril ortamdaki özel besi ortamlarına konur. Nem, sıcaklık ve ışığın
kontrollü olduğu özel ortamda belirli bir sürenin ardından tüpler içerisinde
küçük bitkiler oluşur. Küçük bitkiler aşamalı olarak dış ortama aktarılır.
Aslında günümüzde kültüre
alınmış ahududu ve böğürtlenlerin bir çoğu doğrudan doğadan selekte edilmiştir.
Çünkü onlar çok kolay melez yapabilirler. Özellikle taşra teşkilatında çalışan
teknik elamanlar, doğal ortamda, kolaylıkla farklı bireyleri tespit edip,
bunları isimlendirebilir. Böylece ülke bilimine ve ekonomisine doğrudan katkıda
bulunmuş olurlar. Ahududu, böğürtlen ve yabanıl çilekler sosyal ormancılıkta
çok önemli yere sahiptirler. Bakanlıkça gerçekleştirilecek iyi bir
organizasyonla, arazisi kıt dağ köylerinin kalkınmasına hızlı bir çözüm
gerçekleştirilebilir. Çünkü onların üretimi için büyük arazilere gerek olmadığı
gibi en önemli girdisi (65-75) ise; iş gücü ve hayvan gübresidir. Bunlar orman köylerinde fazlasıyla mevcut
koşullardır. En önemli sorun ise hızlı bir şekilde pazara ulaştırılmalarıdır.
Böylece ormanlar üzerindeki baskı en aza iner ve halkımızda bu alternatif
ürünlerden ve önemli besin kaynağından daha fazla yararlanır.
8.
GÜLLER (Rosa L.)
Meyvelerin yaz sonu veya erken sonbaharda
olgunlaşma rengini almaya başladığı dönemde toplanır ve tohumlar çıkartılır.
Tohumlar kuru olarak 3-4 yıl saklanabilir.
Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 20-30 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme
oranı %30-55 arasında olup boş tohumlar uzaklaştırılırsa %87’ye varan aranda
dolu tohum elde edilebilir. Metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir.
Tohumlar ekimden önce, 3-5 gün %5-10’luk sitrik asitte bekletilir. Başka bir ön
işlem olarak da 90 ºc sıcaklıkta suya atılır ve su soğuyuncaya kadar
bekletilir. En uygun ekim zamanı tohumların çıkartılmayı takiben ekilmesidir.
Tohumların 1000 tane ağırlığı 17-27 gr. arasında, ortalaması 20 gramdır.
Tohumlar 10-15 mm. derinlikte ekilir.
Ekimi takiben yastıklar telisle örtülenir. Sürekli donlu günlerin
başladığı dönemlerde yastıklara havalanabilir plastik örtü örtülür ve donların
son bulması ile bekletilmeden kaldırılır. Yağışlı olmayan dönemlerde sık sık
sulama uygulanır ve yastıkların nemini kaybetmesine asla izin verilmez.
Kuşburnu fidanları, 1 yaşında tercihen tüplü olarak ağaçlandırma sahalarında
kullanılır.
9.
DAĞ MUŞMULALARI (Coteneaster Erhr.)
Meyveler sonbahar veya erken kış aylarında
toplanır ve tohumlar çıkartılır.
Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 10-20 gr. arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %38-71 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 5-10 gün %5-10’luk sitrik asitte yada külü
suda bekletilir. Tohumlar kurutulmadan
nemli olarak ekilir. En uygun ekim zamanı sonbahar aylarıdır ancak ve erken kış
aylarında da yapılabilir. Ekim yastıkları telisle örtülenir ve donlu günlerde
havalanabilir plastik örtü örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı 18-22 gr.
arasında, ortalaması 20 gramdır. Tohumlar 10-15 mm. derinlikte ekilir. Yağışlı
olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Dağ muşmulası fidanları, 1
yaşında tercihen tüplü olarak ağaçlandırma sahalarında kullanılır.
10.
ALIÇLAR ve YEMİŞENLER (Crataegus L.)
Ülkemizde doğal yayılan alıç ve yemişenlerin
tamamına yakını beyaz çiçek açar. Meyve renkleri türlere göre kırmızı, sarı,
turuncu yada onların karışımı olabilir. Alıçların bir çok türü kuraklığa çok
dayanıklıdır. Bu nedenle insan eliyle ormansızlaşmış alanların
ağaçlandırılmasında önemli türlerdir.
Alıçlar ülkemizin soğuk ve kurak bölgelerinde, kırsal ve kentsel
peyzajın önemli bitkileri olmaları yanında, içerdikleri yüksek vitamin
değerleri ile sosyal ormancılık açısında önemlidirler. Yine onların çiçek ve
yaprakları tıbbi olarak yaygın olarak kullanılır. Alıç çiçeği çayı kalp ve
damar hastalıklarına tavsiye edilir.
Alıçlar ve yemişenlerin
üretim teknikleri birbirinden farklıdır. Alıç meyveleri sonbaharda
toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 100-200 gr. arası
tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı
%35-60 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir.
Tohumlar kış ve bahar aylarında doğal ortamda katlamaya alınır ve zaman zaman
sulanır. Bunun ardından sonbahardan bahar aylarına kadar geçen süreçte tohumlar
yastıklara yada tüplere ekilir. Diğer bir yöntemde, meyveler henüz olgunlaşmaya
başladığı dönemde toplanıp hiç bekletilmeden ekilmeleri yada doğal ortamda
katlanmaları durumunda çoğu kez başarılı sonuç alınır. Tohumların 1000 tane
ağırlığı 80-170 gr. arasında, ortalaması 110 gramdır. Tohumlar 10-15 mm.
derinlikte ekilir. Mespilus germanica L. (döngel,muşmula) tohumları da aynı
yöntemle üretilir. Döngel ekolojisi
dışına ekilecekse en iyi üretim yöntemi, yörenin doğal alıç yada yemişen türü
üzerine kalem aşısı kullanarak aşılamaktır. Aşı uygulaması fidanlıkta
yapılacaksa göz aşısı tercih edilir.
Yemişen meyveleri geç yaz
aylarında toplanır ve hiç bekletilmeden tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 7’li
veya 5’li çizgi ekimi uygulanır ve
metrekareye 40-50 gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %70-86
arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar çıkarmayı
takiben hiç bekletilmeden 5-10 gün %5-10’luk külü suda yada sitrik asitte
bekletildikten sonra kurutulmadan nemli olarak ekilir. Ekim yastıklarının üzeri
örtülenir. ve havalanabilir plastik örtü örtülür. Ekimi takiben sık sık
sulanır. Tohumların 1000 tane ağırlığı 70-110 gr. arasında, ortalaması 90
gramdır. Tohumlar 10-15 mm. derinlikte ekilir. C. Monogyna Jacq subsp. Azerella
(Gris.) Franco tohumlarının ortalama 1000 tane ağırlığı ise 145 gramdır.
Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşında tercihen tüplü fidanlar kullanılır. 1
yaşındaki alıç fidanları; 40-60 cm boya, 5-9 mm çapa ulaşırken, 1 yaşındaki
yemişen fidanları; 50-80 cm boya, 5-11 mm çapa ulaşırlar. Alıç fidanlık
tekniğinde üzerinde önemli durulması gereken konu fidanları memeli pas hastalığına karşı
korumaktır. Bunun için çimlenmeyi
takiben 4-7 adet aralıklarla ilaçlama yapılır.
11.
ARMUTLAR (Pyrus L.)
Meyveler sonbahar aylarında toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Tohumların büyüklüğü; türlere,
pöpülasyonlara ve bireylere bağlı olarak değişir. Bu nedenle;
tohumların, 1000 tane ağırlığı 30 ile 90 gr arası, ortalaması 60 gramdır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır ve
metrekareye 10-30 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-95
arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden
önce, 1-3 gün suda bekletilmesinde yarar vardır. En uygun ekim zamanı geç
sonbahar olmakla birlikte kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekimlerin
kış sonuna yada bahar başına sarkması durumunda 6-7 ºC sıcaklıkta 1-2 ay soğuk
nemli katlama uygulamasında yarar vardır. Armutlarda tohumların çimlenme
sıcaklığı 7 ºC’dir. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı, mümkünse tüplü-kaplı
ahlat fidanları kullanılır. Ahlat fidanları 1 yaşında; 50-80 cm boya, 8-12 mm
çapa ulaşırlar.
12.
ELMALAR (Malus Mill.)
Meyveler sonbahar aylarında toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 5-10
gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-90 arasındadır ve
metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün suda
bekletilmesinde yarar vardır. Ekim derinliği 2-4 mm’dir. En uygun ekim
zamanı sonbahar olmakla birlikte erken
kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekimlerin kış sonuna yada bahar başına
sarkması durumunda 6-7 ºC sıcaklıkta 1,5-2 ay soğuk nemli katlama uygulamasında
yarar vardır. Tohumların 1000 tane ağırlığı 16-22 gr. arasıdır. Elmalarda
tohumlar 6ºC sıcaklıkta çimlenir. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı, mümkünse
tüplü-kaplı ahlat fidanları kullanılır. Yaban elması fidanları 1 yaşında; 60-90
cm boya, 6-11 mm çapa ulaşırlar.
13.
GEYİK ELMASI (Eriolobus
(Pair) Roeme.)
Meyveler olgunlaşmaya başladıkları sonbahar
aylarında toplanır ve toplanmayı takiben tohumlar çıkartılır. Tohumlar
çıkarmayı takiben 5-10 gün 2-4 ºC sıcaklıkta suda bekletilir ve hemen ekilir.
Ekim derinliği 4-6 milimetredir. Ekimi takiben telisle örtüleme uygulanır ve
donlu günlerde yastıkların üzerine örme plastik örtünün örtülmesinde yarar
vardır. Tohumlar 6-7ºC sıcaklıkta çimlenmeye başlarlar. Tohumların çimlenme
oranı %78-97 arasındadır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye
10-15 gr tohum ekilir. Metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumların
1000 tane ağırlığı 25-33 gr. arasıdır. Ağaçlandırmalarda 1 yada 2 yaşlı tüplü
fidanlar tercih edilmelidir. Geyik elması fidanları 1 yaşında; 30-50 cm boya,
5-10 mm çapa ulaşırlar.
14.
KARAGÖZLER (Amelanchier
Medik)
Meyveler geç yaz, sonbahar aylarında
toplanır ve tohumlar çıkartılır. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün %5-10’luk külü
suda bekletilmesinde yarar vardır. En uygun ekim zamanı sonbahar olmakla
birlikte kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekim 2-3 mm derinlikte
yapılır. Ekim yastıklarının üzerine telis örtmekte yarar vardır. Ekimlerin kış
sonuna yada bahar başına sarkması durumunda 2-4 ºC sıcaklıkta 1-2 ay soğuk
nemli katlama uygulaması yararlıdır.
Karagözlerde tohumların çimlenme sıcaklığı 8-10 ºC’dir. Ekimlerde 7’li
çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 3-5 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %80-98 arasındadır ve metrekareden 100-200 adet fidan elde
edilir. Amelanchier rodundifolia subsp.
rodundifolia, Amelanchier rodundifolia subsp.
integrifolia ve Amelanchier parviflora
ülkemizde yayılan
taksonlardır. Karagöz
tohumlarının 1000 tane ağırlığı 9-12 gr arasında, ortalaması 11 gramdır.
Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yada 2 yaşlı, mümkünse tüplü-kaplı karagöz
fidanları kullanılır. Karagöz fidanları 1 yaşında; 15-25 cm boya, 3-5 mm çapa
ulaşırlar.
15. ERİKLER (Prunus
L)
Prunus domestica L. (yabanıl Erik): 10 metreye kadar
boylanan, 20-2000 metreler arasında yetişen,
bir ağaçtır. Meyveler yazın
yada erken sonbaharda toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 100-150 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %80-87 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 3 gün
%5-10’luk külü suda veya sitrik asitte bekletilir. En uygun ekim zamanı
sonbahar ve erken kış aylarıdır. Ekim
yastıklarının telisle örtülenmesinde yarar vardır. Tohumların 1000 tane
ağırlığı 200-250 gr. arasında, ortalaması 220 gramdır. Tohumlar 15-20 mm . derinlikte ekilir.
Yağışlı olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Ağaçlandırmalarda 1
yaşlı fidanlar kullanılır. Erik fidanları 1 yaşında; 50-80 cm boya, 6-10 mm çapa ulaşırlar.
Prunus sipinosa
L. (Çakal eriği, Gövem): 3-5 metre boylanabilen, 50-1500
metreler arasında yetişen, dikenli küçük ağaç yada çalıdır. Meyveler erken sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde
5’li çizgi ekimi uygulanır ve
metrekareye 50-70 gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı gövemde
%71-87 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar
ekimden önce, 3 gün %5-10’luk külü suda
veya sitrik asitte bekletilir. Meyvelerin toplanmasının ardından, tohumlar hiç
bekletilmeden çıkarılır ve hemen ekilir yada katlamaya alınır. Ekim
yastıklarının telisle örtülenmesinde yarar vardır. Tohumların 1000 tane
ağırlığı 180-250 gr. arasında, ortalaması 200 gramdır. Tohumlar 15-20 mm.
derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir.
Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı fidanlar kullanılır. Gövem fidanları 1 yaşında; 50-70
cm boya, 6-8 mm çapa ulaşırlar.
Prunus divaricata L. (Domuz eriği): 8 metre boylanabilen bir ağaçtır. Meyveler
yaz sonu ve erken sonbaharda toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 150-250 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %64-81 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 5 gün
%5-10’luk sitrik asitte yada külü suda
bekletilir. En uygun ekim zamanı tohumların çıkarılmasını takiben ve hiç
bekletmeden yapılmasıdır. Ekim yastıkları telisle malçlanır ve üzerlerine
havalanabilir plastik örtü örtülmesinde yarar vardır. Tohumların 1000 tane
ağırlığı 650-1050 gr. arasında, ortalaması 800 gramdır. Tohumlar 20-30 mm.
derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir.
Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı fidanlar kullanılır. Domuz eriği fidanları 1 yaşında;
80-120 cm boya, 9-12 mm çapa ulaşırlar.
15. KİRAZLAR
Kirazlar (Cerasus Duhamel.) Rosaceae
ailesinin ait, çoğunlukla kışın
yaprağını döken, bazen herdem yesil çalı yada ağaçlardır. Kiraz cinsinin Kuzey Yarım kürede
yetişen çok sayıda türü, ülkemizde ise 9
türü çok sayıda taksonu doğal olarak yayılır. C. mahalep, C. lauracerasus, C. avium, C. prosrata ormancılık
açısından önemli türlerdir. Kirazlarda çiçeklenme bahar aylarında olur.
Çiçekler çoğunlukla beyaz, bazen de pembe yada kırmızıdır.
Cerasus mahalep (L.)
Miller. Gard. Dict. et. (İdris, mahlep): 300-1850 metreler arasında yayılan C. mahalep var mahalep ve 1900-2100 metreler arasında yayılan C. mahalep var alpina adlı iki varyetesi vardır.
Ağaçlandırma çalışmalarında bu durumu mutlaka dikkate alınmalıdır. 10-15 metre
boya ulaşabilen bir ağaçtır. Meyveler yaz sonu veya sonbahar başı toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 20-30
gr arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %85-90 arasındadır ve
metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün
%5-10’luk küllü suda yada %5-10’luk sitrik asitte bekletilir. En uygun ekim zamanı sonbahardır.
Erken kış ekimlerinde ise ekimi takiben yastıkların üzerine telis ve örme
plastik örtü örtülür. Bu taktirde yüksek çimlenmeye ulaşılır. Tohumların 1000
tane ağırlığı 80-110 gr. arasında, ortalaması 95 gramdır. Tohumlar 10-20 mm.
derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı fidanlar
kullanılır. İdris fidanları 1 yaşında; 60-110 cm boya, 10-13 mm çapa
ulaşırlar.
Lauracerasus officinalis
Roem. (Karayemiş): Karadeniz
bölgesi ve Hatay yöresinde 20-2000 metreler arsında yetişen, 10 metre boylanabilen bir
ağaçtır. Meyveler yaz ve güz
aylarında toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 50-60 gr arası tohum
ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-95 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet
fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün %5-10’luk küllü suda yada
%5-10’luk sitrik asitte bekletilir. En uygun ekim zamanı geç yaz ve erken
sonbahardır. Ekimi takiben yastıkların
üzerine telis ve örme plastik örtü örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı 200
gramdır. Tohumlar 10-20 mm .
derinlikte ekilir. Ekimi takiben yastıklar sık sık sulanır. Ağaçlandırmalarda 1
yaşlı fidanlar kullanılır. Karayemiş fidanları 1 yaşında; 30-50 cm boya, 6-10 mm çapa ulaşırlar.
Karayemişin çelikle üretimi kolaydır. Bu amaçla 10-15 cm uzunlukta yumuşak yada
yarı odunsu çelikler kullanılır. Hazırlanan çelikler, 3 000 ppm IBA ile muamele
edildikten sonra; %70 dişli dere kumu, %30 organik madde karışımına sera
ortamında dikilir.
Prunus avium
(L.) L., fFl. Suec. (Kuş kirazı): 20-25 metre boya ulaşabilen,
50-1800 metreler arasında, ülkemizin nemli ve yarı nemli alanlarda yetişen,
odunu çok değerli bir orman ağacıdır. Meyveler yaz aylarında toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 50-60 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %80-95 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 1-3 gün %5-10’luk küllü suda yada %5-10’luk
sitrik asitte bekletilir. En uygun ekim zamanı geç yaz ve erken sonbahardır.
Ekimi takiben yastıkların üzerine telis
ve örme plastik örtü örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı 200 gramdır.
Tohumlar 10-20 mm .
derinlikte ekilir. Ekimi takiben yastıklar sık sık sulanır. Ağaçlandırmalarda 1
yaşlı fidanlar kullanılır. Kuş kirazı
fidanları 1 yaşında; 60-80 cm
boya, 10-12 mm
çapa ulaşırlar.
16. BADEMLER (Amygdalus
L.)
Amygdalus orientalis L. (Keçi paymı): 0.5-3 metre boylanabilen gümüşi
renkli yaprakları olan çalıdır. Kuraklığa son derece dayanıklıdır. Çoğu kez
orman ekosisteminin dışında bozkır sahalarında dahi rahatlıkla yaşamını devam
ettirebilir. Genelde; 600-1500 metreler arasında yayılır. Meyveler yetişme
ortamına göre; yaz yada sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 50 gr. tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı
%80-95 arasıdır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar
ekilmeden önce 2-3 gün suda bekletilir. En uygun ekim zamanı sonbahar ve erken
kış aylarıdır. Sonbahar ekimlerinde ilk yağmurlara kadar düzenli sulama
uygulanmalıdır. Ekim yastıklarının üzeri mutlaka telisle örtülenmelidir. Keçi
payamı tohumlarının 1000 tane ağırlığı 350-500 gr. arasında, ortalaması 420
gramdır. Tohumlar 15-20 mm .
derinlikte ekilir. Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı tüplü fidanlar kullanılır. Keçi
payamı fidanları 1 yaşında; 50-60
cm boya, 6-9
mm çapa ulaşırlar.
Amygdalus communis
L (Badem, payam): 8
metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Yarı kurak saha ağaçlandırmalarında
100-1800 metreler arasında sosyal ormancılık için önemli bir türdür. Meyveler
sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi
ekimi uygulanır ve metrekareye bademde
500-600 gr. tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı bademde %80-85 arasıdır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekilmeden önce 2-3 gün suda bekletilir. En uygun ekim zamanı sonbahar ve erken kış
aylarıdır. Sonbahar ekimlerinde ilk yağmurlara kadar düzenli sulama
uygulanmalıdır. Ekim yastıklarının üzeri mutlaka telisle örtülenmelidir. Badem
tohumların 1000 tane ağırlığı 3-4
kg arasında, ortalaması 3.5 kilo dur. Tohumlar 20-30 mm . derinlikte ekilir.
Ağaçlandırmalarda 1 yaşlı tüplü fidanlar kullanılır. Badem fidanları 1 yaşında; 50-80 cm boya, 6-12 mm çapa ulaşırlar.
17. HARNUP (Ceratonia siliqua L.)
Koyu
kahverengi meyveler, sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li
çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye
50-70 gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-95 arasındadır ve
metrekareden 100-150 adet fidan elde
edilir. Tohumlar, ekimden önce, 5 dakika 90ºC suya batırılır ve 3-5 gün suda
bekletilir. En uygun ekim zamanı sonbahar ve kış aylarıdır. Erken bahar
ekimlerinde kültürel önlemler alınmasında yarar vardır. Tohumların 1000 tane
ağırlığı 130-300 gr. arasında, ortalaması 210 gramdır. Tohumlar 15-25 mm.
derinlikte ekilir. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı tüplü-kaplı fidanlar kullanılır. Harnup fidanları bir yaşında 30-50 cm boya,
5-11 mm çapa ulaşır.
18.
YALANCI İĞDELER (Hippophae
L.);
Üzümsü meyveler portakal kırmızısı rengini
aldıkları zaman erken sonbahar aylarında dallar makasla kesilerek toplanır.
Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 4-5 gr arası tohum ekilir.
Metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekilmeden önce 2-3 gün suda
bekletilir. En uygun ekim zamanı; tohumların çıkarılmasını takiben ekilmesi
yada doğal katlanmasıdır. Zorunlu hallerde
ise kış ekimi yapılabilir. Bu taktirde
kültürel önlemler (örtüleme vb.) alınır. Bahar ekimlerinde ya doğal koşullarda
katlamaya alınmış tohumlar yada yapay ortamda 90 gün 1-4 ºC derecede nemli
kumda katlanmış tohumlar kullanılır. Erken bahar ekimlerinde teknik önlemler
almak gerekir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 7-10 gr arasıdır. Tohumlar 2-3 mm
derinlikte ekilir. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yada 2 yaşlı
fidanlar kullanılır.
Yalancı iğdeler çelikle
çok rahat ürerler. Bu amaçla 10-15 cm uzunluktaki sert çelikler doğrudan
ağaçlandırma tüplerine çeliklenebilir. Çelikler tüpe alınmadan önce 3 000-8 000
ppm arası IBA muamele edilmesi başarıyı garanti altına alır. Aynı yılın
çeliklerinden elde edilen fidanlar ağaçlandırma çalışmalarında kullanılır.
19.
İĞDELER (Elaağnus L..)
İğdenin
ülkemizde bir kültür formları birde tamamen doğal hali bulunur. Kültür formunun
adına doğrudan iğde denirken, doğal halinin adına kuş iğdesi ismi verilir.
Meyveler sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Çıkartılan tohumlar
%20’lik tuzlu suda yüzdürülerek boş tohumlar uzaklaştırılır. Ekimlerde 5’li
çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye iğde de 50-100 gr, kuş iğdesinde 25-50
gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı iğdede %60-85, kuş
iğdesinde %83-95 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir.
Ekimden önce tohumlar, 3-5 gün suda bekletilir. En uygun ekim yada doğal
koşullarda katlama zamanı erken kış aylarıdır. İğde tohumların 1000 tane
ağırlığı 130-300 gr. arasında, ortalaması 200 gramdır. Kuş iğdesinde tohumların
1000 tane ağırlığı 80-99 gr arsı ortalaması 80 gramdır. Tohumlar iğdede; 15-20
mm derinlikte, kuş iğdesinde; 10-15 mm. derinlikte ekilir. Meyveler toplamayı takiben ekilecekse, meyve
olarak doğrudan da ekilebilir. İğde ve kuş iğdesi fidanları 1 yaşlı olarak
ağaçlandırma çalışmalarında kullanılır. 1 yaşlı iğde fidanları 70-100 cm boya,
12-20 mm çapa; 1 yaşlı kuş iğdesi fidanları, 70-90 cm boya, 12-18 mm çapa
ulaşırlar. Yine iğdeler, odunsu çelikle kolaylıkla üretilebilir.
20.
MERSİNLER (Myrtus L.)
Meyveler geç sonbahar aylarında toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Çıkartılan tohumlar alkolde yüzdürülerek boş tohumlar
uzaklaştırılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır. Tohumların çimlenme oranı %73-85 arasındadır
ve metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce 2-3 gün suda
bekletilmesinde yarar vardır. Kış
ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekim yastıklarının üzerine mutlaka telis
örtülür. Tohumların 1000 tane ağırlığı 4-6 gr. arasıdır. Ağaçlandırma
çalışmalarında 1 yaşlı tercihen tüplü fidanlar kullanılır. 1 yaşlı mersin
fidanları 25-40 cm boya, 3-6 mm çapa ulaşırlar.
Mersin çelikle üretilmesi
kolay türlerdendir.. Bu amaçla; 8-10 cm uzunlukta yarı odunsu çelikler
kullanılır. Hazırlanan çelikler, 8 000 ppm IBA ile muamele edildikten sonra;
%50 dişli dere kumu, %50 organik madde karışımına sera ortamına çeliklenir.
21.
MENENGİÇ VE SAKIZLAR (Pistacia L.)
Menengiç
ve sakız meyveleri sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye 10-15 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %85-96 arasıdır ve metrekareden 100 adet fidan elde edilir.
Tohumlar ekilmeden önce 2-3 gün suda bekletilir. En uygun ekim zamanı geç sonbahar ve erken kış aylarıdır. Menengiç
toprak sıcaklığı 15 ºC sıcaklığı bulunca çimlenir. Menengiç tohumlarının ortalama 1000 tane
ağırlığı 33-42 gr. arası, ortalama 38 gr, sakız tohumlarının ortalama 1000 tane
ağırlığı 18-23 gr arası, ortalama 21 gr, Antep fıstığının tohumlarının ortalama
1000 tane ağırlığı ise 1000-1300 arası ortalama 1200 gramdır. Ekimler 10-20 mm
derinlikte yapılır. Antep fıstığı daha çok menengiç üzerine aşılanarak
üretilir. Menengim ve sakız fidanları daha çok tüplü olarak üretilir ve 1
yaşlı, tercihende 2 yaşlı olarak ağaçlandırma sahalarına dikilir. 1 yaşı
menengiç ve sakız fidanlar; 20-25 cm boya 4-5 mm çapa ulaşırlar.
22.
SUMAKLAR (Rhus L.)
Meyveler sonbaharda toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 5-10 gr. arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %75-88 arasındadır ve metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar, toplamayı
takiben 5 dakika kaynar suya batırılır, ardından, 10-20 gün ılık suda
bekletilir ve ardından doğal koşullarda katlamaya alınır. Bahar aylarında
tohumlar kontrol edilir ve çimlenmeler başlamışsa ekilir. Aksi taktirde, olduğu
gibi doğal koşullara bırakılır ve ikinci yılın kış veya bahar aylarında ekilir.
Tohumların 1000 tane ağırlığı 12-17 gr. arasında, ortalaması 15 gramdır.
Tohumlar 10-15 mm. derinlikte ekilir. Sumak fidanları daha çok tüplü olarak
üretilir ve 1 yada 2 yaşlı olarak ağaçlandırma sahalarına dikilir. 1 yaşı sumak
fidanları; 30-40 cm boya 4-8 mm çapa ulaşırlar.
23.
TAFLANLAR (Euonynus L..)
Meyveler yaz aylarında toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 10-20 gr. arası tohum ekilir. Tohumlar,
toplamayı takiben 1-2 gün %5’lik limon tuzunda bekletilir ve ardından doğal
koşullarda katlamaya alınır. Bahar aylarında tohumlar kontrol edilir ve
çimlenmeler başlamışsa ekilir. Aksi taktirde olduğu gibi doğal koşullara
bırakılır ve ikinci yılın kış veya bahar aylarında ekilir. Tohumların 1000 tane
ağırlığı E. europeus adlı türde 23-29 gr. arasında, E. latifolia adlı türde ise 25-31 gr. arasındadır Tohumlar 10-15
mm. derinlikte ekilir. Taflan fidanları, 1 yada 2 yaşlı olarak ağaçlandırma
sahalarına dikilir.
Taflanların çelikle
üretimi kolaydır. Bu amaçla 10-15 cm uzunlukta yumuşak yada yarı odunsu
çelikler kullanılır. Hazırlanan çelikler, 3 000 ppm IBA ile muamele edildikten
sonra; %30 dişli dere kumu, %70 organik madde karışımına sera ortamında
dikilir.
24.
CEHRİlER (Rhamnus L)
Meyveler geç yaz ve sonbaharda toplanır ve
tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 5’li
çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye
10-15 gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %60-77 arasındadır ve
metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar, ekimden
önce, 2-3 gün %5-10’luk sitrik asitte veya küllü suda bekletilir. En uygun ekim
zamanı sonbahar ve erken kış aylarıdır. Tohumların 1000 tane ağırlığı; türlere
ve yetişme ortamına bağlı olarak 17-40 gr. arasında değişir. Tohumlar 10-15 mm.
derinlikte ekilir. Cehri fidanları, 1 yada 2 yaşlı olarak, tercihen tüplü
olarak ağaçlandırma sahalarına dikilir.
25.
KIZILCIKLAR (Cornus L)
Kızılcık (C.
mas) meyveleri olgunlaşma rengini almaya başladığı dönemde erkenden
toplanır. Ekimlerde 5’li çizgi
ekimi uygulanır ve metrekareye 80-100
gr. arası tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %57-65 arasındadır ve
metrekareden 50-100 adet fidan elde edilir. Tohumlar toplamayı
takiben bekletilmeden çıkartılır, hiç
bekletilmeden 5-10 gün %5-10’luk sitrik asitte yada küllü suda bekletilir,
ardından doğal koşullarda katlamaya alınır. Katlama ortamının üzeri örtülenir
ve donlu günlerde havalanabilir plastik örtü kullanılır. Bahar aylarında
tohumlar kontrol edilir ve çimlenmeler başlamışsa ekilir. Aksi taktirde olduğu
gibi doğal koşullara bırakılır ve ikinci yılın kış veya bahar aylarında ekilir.
Tohumların 1000 tane ağırlığı 150-250 gr. arasında, ortalaması 200 gramdır.
Tohumlar 20-25 mm. derinlikte ekilir. Kızılcık fidanları, 1 yada olarak,
tercihen tüplü olarak ağaçlandırma sahalarına dikilir. 1 yaşında kızılcık
fidanları 40-60 cm boya, 5-9 mm çapa ulaşırlar.
26.
SANDAL VE KOCAYEMİŞ (Arbutus L)
Meyveler olgunlaşmaya başladıkları sonbahar
(kocayemiş ve sandal) ve kış aylarında
(sandal) toplanarak tohumlar çıkartılır, saf alkolde yüzdürülerek boş tohumlar
uzaklaştırılır ve ekim yapılıncaya kadar 2-4 ºC sıcaklıkta saklanır. Tohumlar
çıkartıldığı tarihten kış sonuna kadar ekilebilir. Ekimden önce tohumlar 5-15
gün 4-6 ºC sıcaklıktaki suda bekletilir. Ekimlerde 7’li çizgi ekimi kullanılır
ve metrekareye 0.5-1 gr tohum ekilir. Tohumların çimlenme oranı %90’nın
üzerindedir. Metrekareden 100-150 adet fidan elde edilir. Ekim yastıklarının
drenajının çok iyi ve PH değerinin 5.5-6.5 olmasına özen gösterilir. Ekimi
takiben yastıklara telis kullanılarak örtüleme ve %70 gölgeleme uygulanır.
Erken bahar ekimlerin de 4-6 ºC sıcaklıkta 1-1.5 ay soğuk nemli katlama
uygulanır. Tohumlar soğukta çimlenmeye başlarlar (4-6 ºC) ve ideal çimlenme sıcaklığı
10 ºC’dir. Fidanlar çıplak köklü dikime hassastır. Bu nedenle
ağaçlandırmalarda, 1 veya 2 yaşlı tüplü yada kaplı fidan kullanılmalıdır. 1
yaşında fidanlar 20-25 (30) cm boya, 5-8 mm çapa ulaşırlar.
27.MÜRVER
(Sanbucus niğra L);
Meyveler Yaz ve erken sonbaharda toplanır.
Toplamayı takiben hiç bekletilmeden tohumlar çıkartılır. Çıkartılan tohumlar
3-5 gün küllü suda bekletilir ve hemen doğal koşullarda katlamaya alınır.
Katlama ortamının üzeri telisle örtülenir ve donlu günlerde havalanabilir plastik
örtü örtülür. Katlamaya alınan tohumlar geç kış ve erken bahar aylarında
kontrol edilir çimlenmeler başlamışsa yastıklara yada tüplere ekimler yapılır.
Aksi taktirde tohumlar ikinci yıl ekilir. Ekim 2-3 mm. derinlikte yapılır.
Ekimlerde 5’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 1-2 gr tohum ekilir. Birim
alandan 50-100 adet fidan elde edilir. Mürver
tohumlarının 1000 tane ağırlığı 2.4-2.9 gr. arasıdır. Mürver fidanları 1 yaşlı
olarak ağaçlandırma çalışmalarında kullanılır.
28.
MEŞELER (Quercus L.)
Meşelerin meyvelerine
palamut yada pelit denir. Meşe palamutları yarı küre biçiminde kadehler
içerisinde bulunur. Meşe palamutları yontma taş devrinden bu yana insan ve
hayvan gıdası olarak kullanılıyor. Meşeler iklim koşullarına bağlı olarak 2-4
yılda bir bol palamut verir ve palamutlar ileriki yıllara saklanamaz. Bu
nedenle, meşe fidan üretiminde süreklilik söz konusu değildir. Palamutlar sonbaharda
mümkün olduğunca ağaçların başından toplanmalıdır. Erken dökülen tohumlar
genelde kurtlu ve kötü niteliktedir. Tohum toplamada geç kalınması halinde;
başta sincaplar, fareler gibi kemirgenlerle; keçiler, domuzlar, kargalar gibi
diğer hayvanlarca tarafından hızla tüketilirler.
Meşe tohumlarının 1000
tane ağırlığı 2. ile 5 kğ arasında
değişir. Meşe palamutları toplamayı takiben 1-4 Cº suda 2-3 saat bekletildikten
sonra pamarsol adlı ilaçla yada bakırlı bir ilaçla ilaçlanır ve hemen ekilir.
Hemen ekilmeyecekse suda bekletme ve ilaçlamanın ardından, kumla karıştırılarak
doğal ortamda katlamaya alınır ve geç kış yada erken bahar aylarında ekilir.
Katlama esnasında tohumların çimlenmesinin bir sakıncası yoktur. Tohumlar
çimlenmişse, ekimden önce kökünün üçte ikisi kopartılır. Meşeler kazık kök
sistemine sahip olduklarından çıplak köklü fidan yetiştirilmesi arzulanmaz. Derinliği
en az 30 cm olan kaplara tohumlar 4-5 cm
derinlikte, yatay olarak ekilir. Ağaçlandırma
çalışmalarında 1 yada 2 yaşlı tüplü yada kaplı, park bahçelerde 6-7
yaşlı kaplı fidanlar kullanılır. Doğal ortamda meşe tohumlarının düşmanı çok
fazladır. Bu nedenle meşeler 3-4 yılda bir
gerçekleşen bol tohum yıllarında yabani hayvanların yiyeceğinden daha
fazla tohum üretir. Böylece doğal ormanlarda varlığını kolaylıkla devam
ettirir. Bunun dışındaki çıplak
alanlara, meşe tohumu doğrudan ekilerek orman kurma çalışmalarında mutlaka
ciddi önlemler almak gerekir. Aksi taktirde bizim ektiğimiz meşe tohumları ile
beslenip semiren kemirgenler hızla ürer etrafta ne var ne yok tüketirler. Bu
şekilde orman kurma çalışması yapayım derken, çoğu kez daha önceden elde edilmiş
fidanlarında ortadan kalmasına neden olunur.
Doğal ortamdaki her
uygulamada doğayı taklit etmek, meşenin, birbirini takip eden yıllarda neden
tohum vermediklerini düşünmek gerekir. Eğer meşeler, birbirini takip eden
yıllarda sürekli tohum verse idi, kemirgen varlığı hızla artar, bunun sonucu da
tüm palamutları tüketildiği gibi, daha önceden gelen gençliklerde aşırı zarar
görürdü. Bu nedenle meşeler, 3-4 yıl boyunca tohum vermeyerek kemirgen
varlığının en aza inmesini beklerler. Varlığı hızla azalmış olan kemirgenler,
kuşlar (özellikle kargalar ve ağaç kakanlar) ve diğer hayvanlar bol tohum
yıllarında yiyeceğinden fazla palamudu görünce onları, depolamak amacı ile
oraya buraya saklarlar. O hayvanın ölümü, sakladığı yeri unutması yada
götürürken düşürmesi sonucu meşe palamutları yeni yaşam alanlarına taşınmış
olur. Meşe ormanlarında domuzlarında önemli işlevleri var, onlar, orman
topraklarını işleyerek palamutlara uygun çimlenme ortamı sağlarlar.
29.
PORSUK (Taxus baccata L.)
Kırmızı
renkli meyveler, sonbaharda toplanır ve tohumlar çıkartılır. Ekimlerde 7’li
çizgi ekimi uygulanır ve metrekareye
60-80 gr. arası tohum ekilir. Tohumların ekim derinliği 15-20 mm, çimlenme
oranı %67-90 arasındadır ve metrekareden 200-300 adet fidan elde edilir.
Tohumlar 2-3 gün suda bekletildikten sonra, aynı yılın kış veya bahar aylarında
doğal koşullarda katlamaya alınır. İkinci yılın kış veya ilkbahar aylarında
ekilir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 60-90 gr. arasında, ortalaması 82
gramdır. Porsuk fidanları, 3-4 yaşlı olarak ağaçlandırma çalışmalarında
kullanılır.
KAYNAKÇA
1.
Gültekin,
H, C., 2004, Sandal (Arbutus andrachne
L.) Kocayemiş (Arbutus unedo L.)
Fidan Üretim Çalışmaları Hakkında Bazı Tespitler, Orman Mühendisliği Dergisi
Sayı:10,11,12, s 10-11, Ankara.
2.
Gültekin,
H, C., Coşkun, S., S.., Şahin, M., Divrik, A., 2004, Arbutus andrachne L (Sandal),
Arbutus unedo L. (Kocayemiş)
Tohumlarının Çimlendirilmesi ve Bazı
Fidanlık tekniği Uygulamaları , Kırsal
kalkınma yılığı , s18-33, Ankara.
3.
Gültekin,
H, C ., 2005, Bozkırın Yalnız Ağaçları Alıçlar, TUBİTAK Bilim ve Teknik
Dergisi, Sayı 447, s 76-78, Ankara.
4.
Gültekin,
H, C., Yıldız, D., Deliözi A., Genç, M, 2004, Yemişen
Taksonlarının ( Crataegus Monogyna Jacq.,
Fl. Austr, Crataegus sinaica Boiss.)
Tohumlarının Ekim Zamanının Çimlenme Üzerine Etkisi, SDÜ Fen Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10(3),
s:374-377. Isparta
5.
Gültekin,
H, C., 2005, Akdeniz’in Simgesi Sandal ve Kocayemiş. TUBİTAK Bilim ve Teknik
Dergisi, Sayı:457, s 72-73, Ankara.
6.
Gültekin,
H, C., Yıldız, D., Divrik, A., Gültekn, U, G., Genç, M., 2006, Crataegus
orientalis Palas. Ex. Bieb., Fl.Taur.-Cauc, Crataegus tanacetifolia (Lam.) Pers. , Crataegus aronia (L) Bosc. Ex. Prodr. Türlerinde Tohum Çimlenme
Engelinin Giderilmesi Üzerine Araştırmalar, Anadolu Üniversitesi Bilim ve
Teknoloji Dergisi Yayın No:1697, Cilt:7, sayı:1, s 111-117, Eskişehir.
7.
Gültekin,
H, C., Gezer, A, Yücedağ, C., 2006, Bazı Ahlat Türlerinin (Pyrus L.)Tohum Özellikleri ve Çimlenme Olanakları Üzerine
Araştırmalar. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı:2, Yıl: 2006,
ISSN;1302-7085, s 80-88 Isparta.
8.
Gültekin,
H, C., Yücedağ, C., Çalışkan, S., 2006, Geyik Elması (Eriolobus triobatus (Pair) Roeme.), Tohumu Üzerine Bazı
Araştırmalar, İÜOF, Dergisi (yayında) İstanbul.
9.
Gültekin,
H, C., Gürlevik, N., Gültekin, U, G.,
2006, Sandal (Arbutus andrachne L.)
ve Kocayemiş(Arbutus unedo L.)
Çimlenme Sıcaklığı Üzerine Araştırmalar.. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi (yayında)
Isparta.
10.
Gültekin,
H, C., Yücedağ, C., Bayav, A., Öztürk, G.,
2006, Bazı Sert çekirdekli Takson
Tohumlarının Ekim Zamanının tespiti Üzerine Araştırmalar. “ Kuş kirazı (Prunus avium (L.) L., fFl. Suec.),
Zerdali (Prunus armenica L.), Badem (Amygdalus communis L.), Karayemiş (Lauracerasus officinalis Roem.), Vişne (Cerasus Vulgaris Miller, Gard. Dict.
ed.), İdris (Cerasus Mahalep (L.)
Miller. Gard. Dict. et.), Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji dergisi
(yayında), Eskişehir.
11.
Gültekin, H, C., Gültekin, U, G., 2006,
Yabanıl Meyvelerin Fidanlık Tekniği I (Yumuşak Çekirdekli Meyveler), Orman
Mühendisliği Dergisi, Yıl: 43, sayı:10,11,12, sayfa: 15-18, Ankara.
12.
Gültekin,
H, C., Gültekin, U, G., 2007, Yabanıl Meyvelerin Fidanlık Tekniği II (Sert
Çekirdekli Meyveler), Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl: 43, sayı:1,2,3, sayfa:
29-33, Ankara
13.
Gültekin,
H, C., Gültekin, U, G., 2007, Yabanıl Meyvelerin Fidanlık Tekniği III (Üzümsü
Meyveler), Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl: 43, sayı:4,5,6, Ankara.
14.
Gültekin,
H, C., Yücedağ, C., 2007, Unutulan Bir Meyve Ağacı, Geyik Elması, Popüler Bilim
Dergisi, Mayıs 2007, Yıl:14, sayı: 159, s 44-45. Ankara.
15.
Gültekin,
H, C., 2007, Endemik Bir Orman Ağacı Kasnak Meşesi, TUBİTAK Bilim ve Teknik
Dergisi, Haziran 2007, Sayı: 475, s 62-65, Ankara.
16.
Kayacık,
H, 1980, Orman ve Park Ağaçları Sistematiği I, İ.Ü:O.F Yayın NO: 281, 378 s,
İstanbul.
17.
Kayacık,
H, 1981, Orman ve Park Ağaçları Sistematiği II, İ.Ü:O.F Yayın NO: 287, 225 s,
İstanbul.
18.
Kayacık,
H, 1982, Orman ve Park Ağaçları Sistematiği III, İ.Ü:O.F Yayın NO: 321, 352 s,
İstanbul.
H.Cemal GÜLTEKİN Fidanlık Mühendisi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder