Terrarium Şişe bahçeleri bootle gardens

Terrarium (Şişe bahçeleri)

Bitkilerin çeşitli şekil ve boyutlardaki cam kaplar içersinde yetiştirilmesi "terrarium" olarak tanımlanır. Tıpkı balıklar için oluşturulan yaşam ortamı akvaryumlar gibi, bunlar da bitkilerin minyatür yaşam ortamlarıdır.
Bunların en küçükleri olarak çeşitli cam kavanozlar ve şişeler içinde yetiştirilenlere "şişe bahçeleri (bootle gardens)" büyük cam muhafazalar içinde yetiştirilenlere ise "terrarium" tabir edilmektedir. Bugün cam kavanozlar içinde olanlar yanında çeşitli tipte ve bazıları üstü açık olması dolayısıyla bu kategoriyi pek karakterize etmeyen, küçük minyatür köprüleri, patikaları, kayalıkları, göletleri, tepe noktaları ile minyatür bahçeler de yarı terrarium halinde bazı tesislerin giriş ve geniş atriumlarında hizmet vermektedir.
Önce bu grup bitkilendirmenin en basiti olan şişe bahçelerini ana hatlarıyla ele alalım

Bu şişe bahçeleri iç mekanlarda şişeler, kavanozlar ve benzeri cam kaplar içinde oluşturulan minyatür bahçelerdir. Bunlar iç mekan dekorasyonuna canlılık getirirler. Bitkiler her ne kadar bu cam ortamlar içersinde, odalarda saksılarda yetiştirilen süs bitkilerine nazaran daha sınırlı bir alanda yetiştirilmekte iseler de onlardan daha uygun ekolojik koşullara sahiptirler. Bir kere saksı bitkileri gibi kuru oda şartlarında, sigara v.b. dumanlar ile ısıtıcıların çıkardıkları çeşitli gazların etkisi altında değildirler.

Ayrıca şişe bahçelerinde bitkilerin yüksek rutubet içeren bir ortamda bulunmalarıda onlara çok kolay ve zahmetsiz bir gelişme sağlamaktadır. Bu itibarla bakımları da kolay, dolayısıyla ucuzdur. Zira onlar özel komposttan oluşan yetiştirme ortamında ihtiyaçları olan suyu bu ortama bir defa verilince, buradan bitkilere geçen nem transpirasyonla buharlaşarak her taraf kapalı olduğundan camın iç yüzeyinde yoğunlaşır ve buradan tekrar yetiştirme ortamına akarak ortamı tekrar rutubetlendirir ve böylece bu cam mekan içinde kendine özgü ve bitki için çok uygun bir mikroklima, daha doğrusu kapalı bir ekosistem oluşur. Böylece sulama aralıkları 6 aylık aralıklara kadar uzayabilir. Bu ise bakım uğraşılarını büyük ölçüde azaltır. Özellikle bitkiler için gereken bakım ve özenin az olduğu veya devamlı ilginin gösterilemediği yerlerde bu yöntem bitki yetiştirmeye, onların görsel güzelliklerinden faydalanmaya imkan verir. Mekana bir canlılık kazandırır.
Şişe bahçelerinin tesisinde çeşitli tipte cam şişeler, kavanozlar, damacanalar kullanılır. Ancak gövdeleri şişkin, geniş ağızlı veya geniş boyunlu kaplar (balık yetiştirilen balon cam kaplar gibi), bitkilerin içerlerine daha kolay yerleştirildikleri ve grup halinde karışık yetiştirmeye daha fazla imkan verdikleri için tercih edilirler. Bu kaplar içinde bitkilerin ışık gereksinimini en iyi şekilde karşılamak üzere camın bol ışık alabilecek şekilde renksiz veya çok açık renkte (örneğin açık yeşil) olması tercih edilir. Bu itibarla renkli camlar bu iş için kullanılmamalıdır. Camın ışık alımını engellememek için gerek dikimler esnasında ve gerekse daha sonrada camın temiz tutulmasına özen gösterilmelidir. Bu cam kaplar içten ve dıştan sirkeli su, dişli kum veya pirinç taneleri ve hatta bazı zararlı maddeleri içermeyen mutfak eşyası temizleyicileri ile tel veya kıl fırçalar kullanılarak temizlenip, bir sünger yardımı ile yıkanıp yine süngerle kurutulabilir. Bu konuda ve bütün dikim ve bakım işlerinde özel uzun ince maşalar, pensler veya bazı basit araçlar kullanılabilir. Bunlar satın alınır veya bizzat yapılabilir (Resim: 220 A-l).

Resim: 220 A-l. Şişe bahçeleri için basit el araçları.
Seddon, G. 1576. Bkz. S. 516 Dipnot *'dan.


Bir şişe bahçesinde dikim (Resim 220 A-2)de gösterilen safhalarla gerçekleştirilir.
Bitkilendirme içleri önce cam temizlenip bir fungusitle dezenfekte edildikten ve kuruduktan veya basit bir kurutma makinesiyle kurutulduktan sonra önce bir

kâğıt huni yardımıyla dibe drenaj için küçük çakıllardan veya özel hazır fırınlanmış kil granüleler kabın büyüklüğüne göre 2-3 cm (daha büyük kaplarda 10 cm) olmak üzere tabaka halinde yerleştirilir (Resim 220 A2 (1). Bunun üstüne drenajı takviye etmek ve çürümeleri önlemek üzere bir tabaka kömür tozu serilir. Bunun üzerine şişenin ve getirilecek bitkinin büyüklüğüne göre (8-15 cm bazen 20 cm) kadar kalınlıkta ve genellikle toprak içermeyen özel bir kompost tabakası serilir. Bu konuda en uygun olan kompost bir torf karışımıdır. Bunlar hazır satın alınabildiği gibi bu konuda 2 kısım yaprak çürüğü + 1 kısım öğütülmüş torf + 1 kısım dişli kum karışımı da iyi bir ortam oluşturur. Kullanılacak bitki türleride bu karışımda dikkate alınması isabetli olur. Hatta gerektiğinde karışıma biraz balçık ve turba toprağı da katılabilir. Eğer eğreltilere mensup bitkiler yahut Aechmea, Bilbergia, Cryptanthus, Guzmania, Haemanthus, Nidelarium, Rhoeo, Tdlandsia ve Vriesea gelir. Bromeliaceae'lere. mensup türler kullanılacaksa ortama biraz sfagnum yosunu karıştırılır. Ancak karışımın kenarlara yapışıp şişe cidarlarını kirleşmemesi için kuru olması gerekir ve bir kâğıt honi yardımıyle karışımın şişenin dip kısmına kadar ulaştırılması gerekir.

Daha sonra yerleştireceğimiz, dikeceğimiz bitki veya bitkilerin seçimine sıra gelir. Kullanılacak bitkiler daha çok tek değil gruplar halinde yerleştirilir. Ancak şişe içine lüzumundan fazla bitki doldurmaktan çekinmelidir. Hernekadar yavaş büyüyen minyatür bitkiler seçilir ve küçük bitkiler kullanılırsa da onlar da zamanla şişe içinde ister istemez büyürler. Böylece her yıl yahut daha kısa bir zamanda yenilenmeleri gerektiği de dikkate alınmalıdır. Böylece bir karpuz formundaki şişe veya damacanaya 6 veya daha fazla bitki yerleştirilirken bir küçük şişeye 2 bitkiyi yerleştirmek uygundur. Bir büyük şişede eğreltiler gibi tek bir bitki de dikkati çekebilecek bir şekilde kullanılabilir. Ne kadar büyüklükte bir bitkinin, ne büyüklükte bir kapta yetiştirilebileceği de iyi ve isabetli bir şekilde tasarlanabilmelidir. 

Bitkilerin halihazır ve yakın gelecekte alabilecekleri boyutlar da iyi kestirilmelidir. Bir bitkinin şişe içinde kenarları zorlayarak eğilmesi güzel bir görünüm oluşturmaz. Dar boğazlı şişelerde çiçekli bitkilerden ziyade Foliage plents'ler dediğimiz yaprakları için yetiştirilen bitkiler tercih edilir Ancak çiçek li bitkileri de bu kapta kuruyan çiçekleri dışarıya kolaylıkla alabilme halinde yetiştirebiliriz. Örneğin dar ağızlı bir kavanoz veya damacana tipinin dibinde Afrika menekşelerini yetiştirmek gibi.

Şişe bahçelerinde dar ve geniş ağızlı şişelerde serin ılıman ve sıcak şartlarda yetiştirilecek bitkiler farklılık gösterir.

Şişe bahçeleri ve bundan sonra göreceğimiz Terrariumlar için uygun bitkiler şunlardır:

Dar ağızlı kaplar için uygun, yapraklı (Foliage) bitkiler:

Bunları serin, ılıman ve sıcak koşullarda yetiştirilmek üzere 3 alt grupta toplayabiliriz.

Serin koşullarda : Adiantum capillus-vereris, Hedçra helix (küçük yapraklı), Ophiopogan plansscapus.

Ilıman koşullarda : Adiantum hippidulum, Calathea insignis, Calathea makoyana, Calathea ornata (genç iken), Maranta leuconeura "Kerchoveana", Pellioniapulehra, Pilea muscosa' "microphylla ", Scirpus cernuus, Selaginella kraussiana.

Sıcak koşullarda : Fittonia argyroneura, Peperonıia caperata, Siderasis fuscata.

Geniş ağızlı kavanoz tipinde kaplar için uygun çiçekli bitkiler:

Serin koşullarda : Nertera depressa (granadensis), Oxalis deppei, Saxifraga sarmentosa.

Ilıman koşullarda : Begonia boweri, Plectranthus certendahlii, Saintpaulia tonantha.

Sıcak koşullarda : Episcia dianthiflora, Sonerila margaritaceae "Argentea".

Birçok eğrelti kapalı kaplarda yetiştirilebilirler. Eğer kap küçük ise çok genç eğreltiler ya hut küçük ve yavaş büyüyen varyeteleri seçilebilir.

Dikimler kenardan içe doğru yapılır, yavaş büyüyen türlere ait bitkiler kenarlara, daha hızlı büyüyenler ve boylu bitkiler ise en son olarak ortaya yerleştirilir. Yerleştirme esnasında şişeyi çevirerek her taraftan aradığımız etkinliğin sağlanıp sağlanmadığını kontrol etmelidir. Gerekli değişiklikler günler, haftalar geçmeden hemen yapılmalıdır. Zira daha sonra bu deği şiklikleri yapmak zorlaşır. Karışımlar da ayrıca yaprak renkleri bakımından kontrast teşkil eden bitkiler seçilerek dikkat çekici bir kompozisyon yaratılabilir. Ayrıca bitkiler etrafında mermer parçalan, granüle kil yahut granit parçaları konur, zemin dalgalandırılarak minyatür bir peyzaj etkinliği de sağlanabilir. Ancak bu konuda daha geniş mekanlar olan Terrariumlar daha fazla vaat edicidir.

Dikimlerde önce uzun saplı, yuvarlak ağızlı küçük kaşıklarla dikim çukurlan hazırlanır, sonra  ay şeklinde bir yanm halkaya tutturulmuş bir çubuk yardımı ile yanm halka kısmına bitki oturtularak çukura indirilir , eğer bitki dağınık form da ise bu takdirde bitkiyi şişenin dibine yerleştirirken bitki aşağıya bir kâğıt külah içinde indi rilmelidir

Daha sonra 2 çubuk kullanılarak bitki kökü daha önce açılan çukura sokulur, bastınlır ve sonra da kâğıt külah bitkinin çevresinden uzaklaştırılarak şişenin dışına alınır ve bitki tekrar düzeltilir.

Bitki düzgün pozisyona geldiğinde etrafındaki toprak ucuna bir şişe mantan veya boş bir iplik makarası geçirilmiş çubuk yardımıyle şahmerdan gibi vurulup bastınlarak bitki kökleri yetiştirme ortamı ile iyice temas edecek ve dik duracak bir duruma getirilir 

Sonra da kavanozun diğer kısımlan öngörülen aranjmana uygun olarak diğer bitkiler de kullanılarak dikim tamamlanır

Dikim işi tamamlandıktan sonra sprey ile şişleme halinde su püskürtülür. Püskürtme ke narlara ve cama yapılır doğrudan yetiştirme ortamına yapılmaz, aksi halde ortamda parça kalk maları olabilir. Ve böylece kenarlara ve cama doğru yapılan su püskürtmesi ile dolaylı olarak kompost rutubetlendirilir, fakat şişenin tıpası hemen kapatılmaz. Aksi halde şişe içinde fazla rutubet birikmesi olur ve cam kabın iç kısımlannda cidarda su zerrecikleri birikir ve içteki bitkiler görülmez hale gelir. O zaman şişe içinde ve dışındaki sıcaklık ve hava rutubeti dengele nene kadar şişe açık bırakılır, bu denge sağlandıktan sonra tıpası kapanır. Bu açık kalış birkaç hafta sürebilir. Bazen c/e çaöufc kuruma gösterir, bu takdirde bir miktar sulama da sözkonusu olabilir.

Bakım tedbiri olarak sulama esnasında da gene sabah saatleri biraz bunun dışında da camda rutubet yoğunluğu hâlâ görünüyorsa şişe tıpası bu yoğunluk gidip şişe içi istenen rutu bet seviyesine ulaşıp cam temiz kalıncaya kadar şişe açık tutulur ve sonra tıpa kapanır. Böylece o şişe içinde bitkiler için ideal bir yetişme ortamı yaratılmış olur. Ancak şişe bahçelerinin de ışığa ihtiyacı olduğu unutulmamalı fakat asla direkt güneş ışınlan olan bir yere de konma malıdır.

Kısa sürede (birkaç ay içinde) bitkiler büyür ve kavanoz içinde minyatür tropik bahçe ve orman görünümlü bir şişe bahçesi oluşur. Bitkiler çok büyüdüğü vakit büyüyenleri alıp yeni lerini yerleştirmek veya ucu jiletli değneklerle bazı kısımları budamak ve bakım tedbiri olarak da çürüyen kısımlann kesilerek şişe dışına alınmaları gerekir. Böylece istenilen aranjmanın de vamlılığı sağlanmış olur. Sulama geniş aralıklarla bazen birkaç ayda bir olmak üzere çok ba sit ve kolay bir bakım yeterlidir (Resim: 220 A-2 (6)).

Terrarium'lara gelince bunlar şişe bahçeleri gibi olup ancak akvaryumlar gibi daha ziya de büyük camdan yetişme ortamlandır.

Bunlar akvaryum, kavanoz, cam fanus veya ahşap veya metal çerçeveli özel yapılmış cam kaplar şeklindedir. Bunlar silindirik cam veya şeffaf plastik kaplar ve hatta cam büyük bir ak varyum şeklinde olabilirler. Bunlar içinde minyatür tepecikler, küçük vadiler oluşturularak tom ruk parçalannı temsil eden küçük odun yuvarlaklan konularak, küçük patikalar meydana geti rerek minyatür bir tropik veya bakir orman görünümü verilmeye çalışılır (Resim: 220 A-3).

Bu rutubetli atmosferde birçok tropik bitki yetiştirilebilir. Bunlardan bilhassa sıcaklık ve hafif gölge isteyenler için bu rutubetli ortam çok müsaittir. Özellikle çalı formunda bir habitü- ye sahip bitkiler, örneğin minyatür Begonia boweri (Miniature Eye-lash Begonia=minyatür kiıpik begonyası), Chamaedorea elegans (Draft Mountan Palm = Bodur dağ palmiyesi) ve Buttonferu denilen bir nevi eğrelti (Pellaea rotundifolia) gibi. Çeşitli şekil ve renkte güzel yap- raklarıyla tanınmış Sansevieria hahnii variegata ve san kenarlı formlan, Maranta leoconeura (kırmızı şeritleri ile) güzel renklere sahip foliage bitkiler ve emeralt (zümrüt yeşili), yeşil ve çukulata renkli bazı begonyalar, Pellionia pulchra bunlann en dikkat çekicileridir. Özellikle çan formundaki cam bir terrariumda (Resim: 220 A-4 üst) eğreltiler güzel kombinasyonlar oluşturur. Bunlardan Adiantum hispidulum, Aspilenium bulbiforum, Aspilenium nidus ve diğer bir eğrelti Pellaea rotundifolia bu konuda sözkonusu olabilecek önemli eğreltilerdir.

Resim: 220 A-3'de yer alan bütün bitkiler aynı serin ve gölge şartları içinde gelişecekler dir. Bu bitki gruplannı oluşturmak üzere bu şartlara uygunluğu bilinen Hedera helix, "Minima", Chlorophytum elatum "Variegatum", Adiantum Capillus-Veneris ve Tolmiea men- ziesii gibi şekil, tekstür ve yaprak renkleri bakımından kontrast teşkil eden bitkiler sözkonusu olabilir. Ayrıca bu konuda çayın canlandırmak üzere 2 bitki türünden biri beyaz şeritlere sahip yeşil yapraklan ile Acorus gramineus "Variegatus" ve diğeri de pembe siyah kemer şeklinde yapraklan ve Nisan'ı takibeden açan ve uzun süre dayanan parlak turuncu üzümsü meyvaları ile Ophiopogan planiscapus olmak üzere bu iki bitki terrarium'a bakir orman görünümü ka zandırmada çok etkilidirler. (Resim: 220 A-3) de kullanılan bitkiler ve bunlarla oluşturulan kompozisyon, resme ekli olarak verilmektedir.

Resim: 220 A-4 13 cm kadar derinlikte tabaklara önce dibe iki santimlik bir çakıl taba kası ve onun üstüne de 8-10 cm kalınlıkta bir turba kompost tabakası serilerek üstüne ekli şe mada gösterilen aranjmana uygun olarak altlannda yazılı bitki türleri dikilerek ve üstü cam ve ya plastik bir fanus geçirilereK Dır lerrarium oluşturulabilir.

Resim: 220 A-5 (l))de ise geri planda boylu ve öne doğru gittikçe kısalan boylardan çe şitli türlerin yerleştirildiği silindirik şekilli bir aranjman görünmektedir. Bu tip aranjmanlar grubun konulacağı yer dikkate alınarak düzenlenir.

Eğreltileri uzun silindirik şekilli cam kaplarda da güzel bir görünüm içinde büyütebiliriz (Resim: 220 A-5 (2)). Bu cam kabın iç kısmının etrafına çepeçevre 1 cm büyüklükte petekle ri olan izole telden yapılmış bir kafes geçirilmiştir. Altı açık bu cam silindir fanus su geçirmez bir kabın içine oturtulur. Alta 2-3 cnı'lik bir spagnum yosun tabakası yerleştirilir. Sonra tel ağın aralıkları içine çepeçevre yosun kaplanır ve üstüne kömür tozu karıştırılmış turba kompost serpilir. Küçük eğreltilerin her biri, kökleri komposto girecek şekilde çepeçevre bu fanus etrafında tel ağ üzerine yerleştirilir. Sonra yosunlara su püskürtülerek nemlendirilir. Böylece eğreltiler için çok uygun bir vasat oluşturulmuş olur. Buraya yerleştirilecek eğreltiler Adian tum hispidulum, Aspilenium bulbiforum, Aspilanium nidus ve Pellaea rotundifolia türleri ara sından seçilebilir. Bu türler gölge ve sıcaklık isterler.

Terrariumlarda bakım daha önce gördüğümüz şişe bahçelerindeki bakımın aynıdır. Terrariumdaki bitkiler hızlı bir büyümeye neden olacak şekilde beslenmemelidirler. Bitki bu cam mekana sığmayacak kadar büyüdüğü zaman oradan çıkarılıp yerine benzeri türden daha küçük bir birey dikilir. Daha fazla bitki çıkarmak gerekiyorsa aranjman değişiklik istenen şekle göre yenilenir.

FİDANLIK VE YETİŞTİRME TEKNİĞİ

Prof Dr. Suat Ürgenç

http://www.bahcesel.com/