YABANIL MEYVELER FİDANLIK TEKNİĞİ
Yabanıl meyveler;
biyolojik çeşitlilik, yabanıl yaşam, doğrudan insan besini, stratejik gen ve
besin kaynakları, endüstriyel odun hammaddesi, potansiyel enerji kaynakları,
ilaç ve kozmetik hammaddesi, erozyon kontrolü ve kent ağaçlandırmaları, kırsal
peyzaj, tarım, hayvancılık ve alternatif tıp alanlarında kullanılan önemli
kaynaklardır. Günümüz ormancılığında asli ürün odun hammaddesi olmaktan çıkmış,
diğer işlevlere yönelmiştir. Ormanların bu yeni işlevlerinde yabanıl meyveler
önemli yer tutmaktadır. Japonya’nın yılda 3.5 milyar dolarlık bizim tali ürün
saydığımız ürün ürettiğini düşünürsek konunun önemi daha iyi anlaşılabilir.
Ülkemizdeki ekolojik çeşitlilik düşünülürse, bizde bu rakamların kolaylıkla
aşılması mümkündür. Ülkemizin tüm ormanlarından elde ettiğimiz odun
hammaddesinin değerinin, 500-600 milyon dolar olması bize iyi bir karşılaştırma
olanağı vermektedir.
Yabanıl meyvelere yabanıl
yaşamın ana besin kaynaklarını ve barınma ortamlarını oluşturur. Hayvanlarla
meyveler arasında simbiyotik ilişki söz konusudur. Yabanıl meyvelerin tamamının
ortak özelliği tohumlarının yayılışlarını yabanıl hayvanlar aracılığı ile
yapmaları. Bir çok yabanıl meyve tohumu hayvanların sindirim sisteminden
geçerek çimlenme ortamına ulaşmakta, bazıları da direk olarak hayvanlar
tarafından taşınmaktadır. Yabanıl meyveleri yiyen hayvanlar onların tohumlarını
sindirim sistemlerinden geçirerek taşımaları yanında, tohumların çimlenmesini
engelleyen yada geciktiren etmenleri ortadan kaldırmaktadır. Bu engeller ;
alıç, üvez vb. türlerinde olduğu gibi meyve etinin içerdiği bazı kimyasallar
(blastakolin), tohum kabuğunun içerdiği bazı kimyasallar (yağ, akma vb.), yada
tohum kabuğunun mekanik direnci şeklinde olabilir. Mekanik direnç embriyonun
gelişimini mekanik olarak engellediği gibi bitki taslağına su ve gazların
ulaşmasını da engelleyebilir. Bazı meyvelerde de bitki taslağının dinlenme
gereksiniminden kaynaklanan çimlenme engeli vardır.
Doğal kaynaklar, dağı,
taşı, suyu ve toprağıyla yaşamın kaynağını oluşturduğu gibi dinsel, kültürel ve
vatan olarak da önem taşır. Doğal kaynaklarımızdan birsi olan orman, yüksek değerli ekolojik alansal yararlanma şeklini
temsil ettiği gibi, aynı zamanda yüksek bir ekonomik değere sahiptir. Yani
orman, çok yönlü işlevsel değerler bütünüdür. Varlıkları giderek azalan yabanıl
meyvelerin korunması, aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin korunması anlamını da
taşır. Biyolojik çeşitlilik; yaşam alanı çeşitliliğini, ekosistem
çeşitliliğini, tür çeşitliliğini ve genetik çeşitliliği kapsar. Günümüzde
biyolojik çeşitliğin insan tarafından yok edilmesi “Ana Çevre Sorunu’’ olarak
değerlendirilebilir.
Yabanıl meyve varlığının artırılması iki
yöntem kullanılır, bunlar; fidan üretimi, buna bağlı olarak ağaçlandırma ve
doğal yöntemlerin taklididir. Özellikle yarı kurak alan ağaçlandırma çalışmalarında ve orman içi
açıklıklarda saha içerisine yapılacak su kaynakları yardımıyla, çevredeki
yabanıl meyve tohumlarının hayvanlar tarafından sahaya taşınmasının
sağlanmasıdır.
1.
ÜVEZLER (Sorbus L.)
Tohumlar
aynı yılın üretim çalışmalarında kullanılacaksa, hiç bekletilmeden hızla
çıkartılır. Bu taktirde meyveler bıçakla dikkatlice kesilir ve tohumlar serbest
kalır. Serbest kalan tohumlar suda iyice yıkanır ve hiç bekletilmeden ön
işlemler uygulanır.
Üvez
tohumlarının 1000 tane ağırlığı; üvezde 27-33 gr, kuş üvezinde 15-22gr,
aküvezde 17-23 gr, akçaağaç yapraklı üvezde 17-24 gr, diğer türlerde ise 14-24
gr arasındadır.
Çıkartılan
tohumlar türlere göre 5-15 gün arası suda bekletilip hemen ekilir yada doğal
koşullarda katlamaya alınır. Doğal koşullarda katlamaya alınan tohumlar erken
bahara kadar geçen süreçte ekilebilir. Toplamayı takiben ekimi yada katlaması
yapılamayan tohumlar ise; çizelge 4’te
verilen sürelerde katlama uygulamasından sonra ekilir. Zaten tohumların bir
çoğu daha katlama esnasında çimlenmeye başlar. Üvez tohumları çok düşük
sıcaklık değerlerinde çimlenir ve toprak sıcaklığı 6ºC’yi bulduğunda ise toprak
yüzeyine çıkmaya (sürme) başlar.
2.
ÇİTLENBİKLER (Celtis
L.),
Meyveler yaz sonu ve erken
sonbaharda toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 50-100 gr arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %77-96 arasındadır ve metrekareden 50-100 adet fidan elde
edilir. Tohumlar ekimden önce, 3-5 gün suda bekletilir. En uygun ekim zamanı
sonbahar ve erken kış aylarıdır. Meyveler toplamayı takiben ekilecekse, meyve
olarak doğrudan da ekilebilir. Geç kış
ve bahar ekimlerinde en az 1 ay 4-6 ºC sıcaklıkta soğuk nemli katlama
uygulanır. Tohumların 1000 tane ağırlığı türlere ve yetişme ortamına göre;
150-200 gram arasında, ekim derinliği 15-20 mm. dir. Yağışlı olmayan dönemlerde
sulama ihmal edilmemelidir. Çitlenbikler
kazık kök sistemi geliştirdiklerinden özellikle yarı kurak sahalarda
kullanılacak olan fidanların 25-30 cm derinlikteki tüplü fidanlar olmasında
yarar vardır. Kafkas çitlenbiği ve adi çitlenbik 1 yaşında 40-60 cm boya 7-11
mm çapa, Türk çitlenbiği ve tüylü çitlenbik ise 1 yaşında 20-30 cm boya 4-7 mm
çapa ulaşır. Ağaçlandırma çalışmalarında 1 yaşlı çitlenbik fidanları
kullanılır.
3.
DUTLAR (Morus L.)
Meyveler yazın toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi
ekimi uygulanır ve metrekareye 1 gr tohum,
1-2 mm derinlikte ekilir ve metrekareden 50-80 adet fidan elde edilir. Tohumlar
ekilmeden önce 2-3 gün suda bekletilir. En uygun ekim sonbahar ve kış
aylarıdır. Ekimi takiben yastıklar telisle örtülenir. Sonbaharda ilk yağmurlar
başlayıncaya kadar ekim yastıkları düzenli olarak sulanır. Tohumun 1000 tane
ağırlığı 2.0-2.3 gram arasındadır. Mordut ve karadut tohumdan üretiminde
açılmalar olabildiğinden, fidan üretiminde, daha çok akdut çöğürleri üzerine
gerçekleştirilen durgun göz aşısı ve çelikle üretim yöntemi kullanılır. Dut
fidanları, 1 yaşında 70-120 cm boya- 10-15 mm çapa ulaşır.
4.
DEFNELER (Laurus L.)
Meyveler sonbaharda toplanır ve tohumlar
çıkartılır. Ekimlerde 5’li çizgi ekimi
uygulanır ve metrekareye 150-200 gr. arası tohum ekilir. Tohumların
çimlenme oranı %73-88 arasındadır ve metrekareden 100 adet fidan elde edilir. Tohumlar, ekimden
önce, 3-5 gün %5-10’luk sitrik asitte veya küllü suda bekletilir. 5-10 gün suda
bekletmekte yeterlidir. En uygun ekim
zamanı sonbahar ve erken kış aylarıdır. Geç kış ekimlerinde ise ekim yastıkları
telisle örtülenir. Tohumların 1000 tane ağırlığı 700-1100 gr. arasında,
ortalaması 900 gramdır. Tohumlar, 10-15 mm. derinlikte ekilir. Yağışlı olmayan
dönemlerde sulama ihmal edilmemelidir. Defne fidanları; 1 yaşında 40-60 cm
boya, 5-8 mm çapa ulaşır. Ağaçlandırma çalışmalarında 25-30 cm derinlikte
tüplere ekilmiş 1 yaşlı tüplü fidanlar kullanılır. Defnede çıplak köklü fidan
dikiminden kaçınmak gerekir. Sosyal ormancılık açısından önemli bir türdür.
5.
KARAMUKLAR (Berberis L.)
Meyveler türlere ve ekolojik bölgelere göre;
yaz, sonbahar veya erken kış aylarında toplanır ve tohumlar çıkartılır.
Ekimlerde 5’li yada 7’li çizgi ekimi kullanılır ve metrekareye 5-10 gr arası
tohum, 2-4 mm derinlikte ekilir. Tohumların çimlenme oranı %80-93 arasındadır
ve metrekareden 100-200 adet fidan elde edilir. Tohumlar ekimden önce, 2-3 gün
suda bekletilmesinde yarar vardır. En uygun ekim zamanı geç sonbahar olmakla
birlikte kış ekimlerinden de iyi sonuçlar alınır. Ekim yastıklarının üzerine
telis örtmekte yarar vardır. Ekimlerin kış sonuna yada bahar başına sarkması
durumunda 2-4 ºC sıcaklıkta ekim tarihine bağlı olarak en az 1 ay soğuk nemli
katlama uygulamasında yarar vardır. karamuklarda tohumları 6-8 ºC sıcaklıkta çimlenir.
Çimlenen fidecikler soğuğa oldukça dayanıklıdırlar. Karamuk tohumlarının 1000
tane ağırlığı türlere göre; 12-16 gr arasında değişir. 1 yaşında 20-35 cm boya,
3-5 mm çapa ulaşan karamuk fidanları, ağaçlandırma sahalarına çıplak köklü yada
tüplü olarak dikilebilir.
