Ortancanın dünyada yaygın iki adı Hydrangea ve Hortensia’dır. Çalı şeklinde gelişir. Budamalara ve kış soğuklarına göre boyu genelde kısa kalır, insanlar kısa tutar. Uygun yerlerde hiç budanmadığı takdirde boyu iki metreyi geçer. Yapraklarıyla ve çiçekleriyle oldukça güzel, zarif, çok tutulan bir bahçe süs bitkisidir.
Hydrangeaceae familyasının Hydrangea cinsinden, ortanca adı altında birkaç ayrı tür var. Bu yazımın konusu her yerde en çok yetiştirilen Hydrangea macrophylla türü. Buna büyük yapraklı ortanca ve Fransız ortancası gibi isimler verilir. Ana vatanı Japonya’dır.
Bahçelerde ve balkonlarda ortanca yetiştirilmesiOrtancalar en iyi bahçede yetişir. Balkonda yetiştirmek biraz sıkıntılı. Aşağıdaki bilgilere göre gerekenlere dikkat etmelisiniz. Evlere salonlara uyum sağlayamaz. .
Güneşe ihtiyaç: Tam gölgeli yerlerde yaşayabilir fakat iyi bir randıman beklemeyin. Yarı gölgeli yarı güneşli yerlerde daha iyi gelişim gösterir. Veya sadece güneş tam tepede iken güneşten korunmalı. Aşırı güneşli yerlere de uyum sağlayabilir ama böyle yerlerde düzenli, bilinçli gübrelenmeye ve çok düzenli sulanmaya büyük ihtiyacı olur.
Sevdiği toprak: Fazla alkalinli olmamak kaydıyla her türlü toprağa uyar. Alkalinli topraklarda çiçekleri çok hoş pembe olur. Asitli topraklarda toprağın sahip olduğu demir ve alüminyum bileşiklerine göre ve pH derecesine göre çiçek rengi mavi, mor, eflatun gibi renklerde olacaktır.
Etli / hafif killi topraklar hem besince daha zengindir hem iyi su tutar. Ponza taşı ile terbiye edilerek havadarlığı ve süzekliği arttırılırsa ortancalar için en iyi doğal toprak budur. Kumlu topraklara ortanca dikecekseniz kırmızı killi toprakla kumlu toprağı zenginleştirmelisiniz. Beyaz killi toprağa ise bol bol leonardit ve kompost çürüntüler katılmalı yoksa böyle topraklarda ortancaların hayatta kalabilmesi kolay değil.
Saksıda yetiştirecekseniz: Ortanca esasen bahçelere uygun bir bitkidir. Saksılarda yetiştirecekseniz saksı kesinlikle kalın kenarlı toprak saksı olmalı ve mümkün olduğunca büyük olmalı. Saksıda yetiştirmede toprağına gelince: Ortancalar kış üşümesi istiyor. Yazın ise köklerinin serinde kalması lazım. Bu iki sebepten dolayı poşetlerde satılan özel süs bitkisi toprakları ortancalara zararlı olabilir. Doğal gerçek topraklardan kullanmalısınız.
Sulama: Suyu çok sever. Fakat bu çamur gibi toprakta yetiştirin anlamına gelmez. Yani toprağı hafifçe kuruyana kadar sulamayacaksınız. Aşırı sulamada yapraklarda hastalıklar oluşuyor. Ortanca suyu çok seviyor diye bol bol sulayan herkesin ortancalarının yapraklarında lekeler başlar, kurumalar ve çürümeler görülür. Neredeyse istisnası yok. Sulamayı toprak biraz kurudukça, özellikle sabah ile öğle arasında yapmanız hastalıkların önlenmesinde etkilidir.
Gübreleme: İlkbaharda ortancaların dibini kazın,
çıkardığınız toprağı eski koyun veya sığır gübresi ile karıştırıp tekrar kapatın. Yazları çok sıcak olan memleketlerde yaz başına doğru suya karıştırılarak verilen bitki besininin potasyum oranı yüksek olanından verirseniz yaz sıcaklarına direnci yüksek olur. Kışın -15C ve daha fazla soğuk olabilen yerlerde de aynı besin takviyesini yaz sonunda yapmalısınız ki kış için iyi hazırlanabilsin. Saksılarda yetiştirilen ortancalara ise mayıstan ekim ayının başına kadar ayda bir defa genel amaçlı bitki besini vermelisiniz.
Budanması: Kış mevsiminin erken başladığı ve şiddetli olduğu yerlerde şöyle: Sonbaharda yapraklar tamamen dökülene kadar hiç budama yapmayın. Yaprakların tümü dökülünce tüm dalların en uçlarını kesin. Kışı böyle geçirmeli. Kış sonuna doğru esas budamayı yapacaksınız: Bütün dalları kısaltın. Sakın 20 cm’den daha fazla kısaltmayın. İstanbul, İzmir ve Samsun gibi kış mevsiminin hafif geçtiği yerlerde ise (buna Ankarayı bile dahil edebiliriz) ocak ayının sonunda, şubatın başında tüm dalları dipten kesin. Dipte dallar 20 – 25cm kadar uzun kalmalı. Daha fazla kısaltmamalısınız. Kışın don olayları hemen hiç yaşanmayan yerlerde (Antalya gibi) budama aralık ayının sonunda yapılmalı.
Ortancaların kış soğuklarına dayanıklılıkları ve dondan koruma yolları: Bu sayfada anlattığım Hydrangea macrophylla türü ne yazık ki tek tip özellik göstermiyor; birçok kültivarı var. Kış soğuklarına dayanıklılıkları farklıdır. -17 ile -35°C dereceler arasında değişir. Genel olarak, çoğunluk çeşitler için -23°C derecedir. Ama, -15°C ve üzeri soğuk görülen yerlerde diplerine 10 cm kadar kuru yaprak, toprak, eski sığır gübresi karışımı ile korumaya almak çok iyi olur. -25 dereceden itibaren ise daha fazla korumalısınız. -30°C ve daha fazla soğuk oluyorsa, öyle memleketlerde ortanca dallarını toprağa yatırın, üstünü televizyon ambalajı olarak kullanılan kartonlarla kapatın, üstüne tüğla gibi ağır şeyler koyun kartonlar uçmasın. Böylece dondan gayet iyi korunurlar. Kanadalı ortanca meraklılarının iddialı tavsiyesi böyle.
Çiçekleri hakkında bilinmesi gerekenler
• Ana gövde kışın orta derece üstü şiddetli dondan zarar görmüşse o yıl çiçek açmaz. Bazı kültivarları bunun dışında.
• Çiçek tomurcuklarının belirmesinin kesin bir zamanı yok. Örneğin mayıs ayında iken hiç tomurcuk yoksa canınızı sıkmayın sabırla bekleyin.
• Güzelliği gitmiş çiçekleri vakit kaybetmeden derhal kesmelisiniz. Çiçekler dal uçlarından kesilmeli. Dallarda kalan yapraklar gelecek yıl için güç toplamaktadır. Hem eğer henüz açmamış tomurcuklar varsa onlar daha canlı açarlar. Ayrıca, devamlı çiçek açan kültivarları bu sayede daha çabuk yeni çiçek açma faaliyetine girerler.
• Daha büyük çiçekler elde etmek istiyorsanız en başta, baharda yeni filizlerde seyrekleştirme yapmanız gerekir.
Ortanca çiçeklerinin mavi ve mor olması için
Aşağıdaki uygulamalarda aşırıya gidilmemeli. Zira aşırı asitli topraklar bitkileri zehirler ve öldürür.
Nötr (pH 7 civarları) topraklarda ve alkalin değeri yüksek (pH 7 üstü) topraklarda mavi çiçek elde edemezsiniz. Yukarda tarif ettiğim toprak karışımına ilaveten toprağına alüminyum sülfat katmak gerekiyor. Sulama suyu fazlaca kireçli ise, birkaç gün bekletilip tortusu dibe çökmüş olmalıdır.
Toprak nötr olup alüminyum az olursa beyaz veya çok soluk renk çiçekli olabilir. Toprağın alkalin değeri yüksekse (pH7,5 ve üstü) çiçekleri pembe olur. Pembelik dereceleri; koyu pembe, morumsu pembe gibi renklerde çiçekler elde etmek için mavi renkli çiçek açmasını sağlayan toprağa ayrıca superphosphate veya fosfor oranı yüksek bitki besini katmak gerekir. Veya bu konuda deneyimleri olan insanlardan taktikler öğrenebilirsiniz.
Bütün bunlardan başka kırmızı topraklar demir bileşiklerince zengindir; bunun da renk üzerinde etkisi var.
Bulunduğu yerin sıcak olmasının renk tonlarında etkisi görülmüş. Hatta ortamın havasının nemliliğinin bile etkisi olduğu söyleniyor.
Toprak yapay olarak değil doğal olarak alüminyumlu ise ve asitliyse, morumsu renklerde bunun önemi var. Yeşil killi topraklarla denenebilir.
Her saksıda ayrı topraklarla ayrı uygulamalarla beyaz – mavi – pembe renklerinin çeşitli farklı tonlarda karışımları ile tatlı koyu pembeden tatlı mora, acı çivit mavisine, berrak maviye kadar çok farklı renklerde çiçek açtırabilmek mümkün.
Piyasada satılan ‘kil’lerden alıp da toprak yapmaya çalışmayın. Bitkileri zehirler, öldürür. Doğal killi topraktaki kil o killere hiç benzemez, sağlıklıdır besleyicidir.
Ortanca çoğaltma yöntemleri
Ortanca tohumla değil dallarıyla çoğaltılır. Bunun usulleri ve mevsimleri farklı farklı olabiliyor.
Tepe çeliği
Nisandan ağustosa kadar yapılabilir. Çiçeksiz taze dallardan 15 – 20 cm uzunlukta tepe çelikleri alınır. İki – üç çift yaprakları olmalı. En alttaki yaprakları kopartın. Sonra 3 cm derine gömün. Köklendirme toprağı kumlu toprak veya yarı yarıya ölçülerde perlit + torf karışımı olabilir. Üstüne kavanoz geçirin veya naylonla kaplayın veya bu işi pet şişe içinde yapın. Pet şişe daha uygun çünkü ortanca çeliği köklendiği zaman kökleri görürsünüz. Kapağı kapalı olacak ve direkt güneş almayan bir yerde köklenene kadar bekletilecek. Pet şişeyi yarıdan kesin, alt kısmın içine nemli karışımı doldurun çeliği dikin ve şişenin kesik kısımlarını plaster ya da seloteyp gibi bir şeyle yapıştırın. Sulamaya gerek yok çünkü kapalı olacağından dolayı su kaybı olmaz. Toprak veya karışım yeterince nemli değilse çok az sulayarak nemlendirin. Köklenme gerçekleşince esas yerlerine dikebilirsiniz. Haftada iki üç defa açıp havalandırmalısınız. Toprak kurumuşsa sulamalısınız.
Daldırma
Toprağa paralel gibi eğik bir dalın orta yerini hafifçe toprağa gömün. Dal kımıldamasın diye üstüne ağır bir taş koyun. Çok sık sulamalısınız. Bu usulde köklenen dalı hemen ayırmayıp ilkbaharı beklemek daha iyi olur.
Kök çeliği
Bu usul çok bereketli bir usuldür. Bitki tamamen uyku dönemindeyken (en uygun zaman ocak ayının başı) yapılmalıdır.
Olgun dal çeliği
En kolay ortanca çoğaltma usulü budur. Yaz sonunda, ağustos – eylül aylarında yapılır. Bu yıl gelişen en güçlü dalları ortalama 15cm boyunda parçalara ayırın. Yaprakları koparmayarak makasla tam diplerinden kesin. Sonra dalın dörtte üçü toprak altında kalacak şekilde direkt olarak bahçeye dikin. Çubukları dimdik değil, biraz eğikçe dikeceksiniz. 45 derece açı yeterli, daha eğik olmamalı. Sonra sulayın. Toprak biraz kurudukça sulamaya devam edin. Filizlenme var mı yok mu kontrol etmeyin, bir gelişme beklemeyin. İlkbaharda güzelce filizlenip hızla büyürler.
Kökten ayırma
Dipten çıkan ve yeterince köklenmiş olan sürgünlerin ayrılmasıyla yapılır. Bitki uyku dönemine girdiği zaman, kasım sonundan itibaren yapmak daha iyi olur. Fakat bunun için ortancanın en az dört yaşında olması gerekir. Genç ortancaları rahatsız etmemelisiniz. Genç ortancaları dallarından, yaz sonunda olgun dal çeliği yöntemiyle çoğaltın.
Suda köklendirme
Hem genç hem tam olgun dallarını suda köklendirebilirsiniz. Yeri kuvvetli aydınlık ve esintili olmalı. Sabah veya akşam güneşi alabilmeli.
Köklenmiş ortanca çeliklerini başka yere dikmek
Eğer kökler toprağından ayrılmamışsa dikip sulayın, bir şey yapmak gerekmez. Fakat eğer kökler topraktan arınmışsa yeni toprağa tutunabilmeleri çok zor olur. Kolaylaştırmak için şunları yapımalısınız:
Saksıya dikecekseniz çok ıslak olmayan ama yeterince nemli olan toprağa dikin, sulamayın. Saksıyı içindeki fidanla beraber yeterli büyüklükte bir naylona geçirin hava almayacağı şekilde sıkıca bağlayın. Bir hafta boyunca direkt güneş almayan, şiddetli aydınlık olabilen bir yerde tutun. Bir hafta dolunca naylondan çıkarın, sulayın.
Bahçeye dikecekseniz üzerine naylondan bir çadır yapın hava almayacak şekilde kapayın. Aynı şekilde bir hafta bekleyin. Yeri güneş alıyorsa üstüne gölge sağlayıcı bir şey koyun. Bir hafta yeter. Sonra açmalısınız.
Hastalıkları ve zararlıları
Çeşitli yaprak bitleri ve her türlü mantar hastalıkları ortancalara zarar verir. Bitlenme görüldüğünde derhal ilaçlamak gerekir. Bazı yerlerde yaz boyunca her 15 günde bir ialçlamayı tekrarlamak gerekiyor. Mantar hastalıkları ise ortanca suyu çok sever sözünün yanlış anlaşılması yüzünden olur. Yani sebep gerekmediği halde sık sık sulamaktır. Toprak ıslaklığını kaybetmedikçe sulamazsanız ve sulamayı sadece sabah öğle arasında yaparsanız mantar hastalıklarını önleyebilirsiniz. Ayrıca sularken her sulamada yaprakları güzelce yıkayın. Bu aynı zamanda mantar hastalıklarını arttıran örümcek bitlerle en iyi mücadele yoludur. Sık yağışlı iklimlerde gece ıslaklığının önüne geçmek mümkün değil. Böyle yerlerde rüzgar almayan yerlerde ortanca yetiştirmemelisiniz yoksa hastalıkların önünü alamazsınız.
Ortanca çeşitleri
Bu sayfanın konusu en yaygın ortanca türü olan Hydrangea macrophylla’dır (diğer Hydrangea türleri burada sö konusu değil). Burada bahsettiğim çeşitleri de yine bu türün (Hydrangea macrophylla) kültivarları ve hibritleri oluyor. Sayamayacağım kadar çok çeşitleri var. Çeşitlilikler en çok çiçek şekline ve renklenmelerine yönelik. Kültivarları aynı bakımı isterler. Hibritleri farklı bakım, farklı şartlar gerektirebiliyor. Haklarında iyi bilgi sahibi olmalısınız. Hibritlerinin farkı en çok çiçeklerinin farklı yapıda olmasıdır. Çok az çeşidinin yaz boyunca (sonbahar sonuna kadar) tekrar tekrar çiçek açabilme özelliği var.
Şimdiye kadar bilinen kültivarlarından Pistachio’nun farklı renkliliği söz konusuydu. Bunun şimdi yeni bir kültivarı geliştirilmiş (2012 yılında tanıtımı yapıldı). Kültivar adı:
Hydrangea macrophylla ‘Horwack’ Pistachio
Farkları:
Çiçek güzelliği mükemmel. Hastalıklara karşı çok dirençlidir. Yaz sıcaklarına diğerlerinden daha uyumludur. Çiçeklenmesi yılda bir defalık değil, sonbahar sonuna kadar tekrar tekrar çiçek açar. Bildiğimiz ortancalar gibi nazlı değil hem fazla uzun boylu büyümüyor. Çok yer kaplamaz. Küçük balkonlarda saksılarda yetiştirilebilir. Kesme çiçekçilikte diğer ortancalara göre hem çiçek verimi boldur hem daha güzel görünümlüdür hem dalları sert ve sağlamdır. ‘Horwack’ kültivar adı altında patentlidir.
Günden güne değişerek çiçek renginde şamfıstığı yeşili, pembe, koyu fuşya rengi, pas kırmızısı, mavi ve morumsu tonlar vb çeşitli renkler görülür. İlk bir iki hafta boyunca yeşil ve pembe açık renkler hakimken aynı çiçekte zamanla kırmızımsı tonlarda renkler hakim olmaya başlar. Haftalar geçtikçe çiçek rengi değişir. Asitli topraklarda mavi ve mor renkler de görülür (belki baskınca).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder