Börülce toprakları sonbaharda derin işlenir. Kış yağışı bu yolla toprağa alınır. İlkbaharda 10-15 cm’lik bir sürme yapılır. Tarlada discarrow ve tırmık çekilerek toprak parçalanır, ufalanır, bastırılır ve düzeltilir. Tohum ekimi toprak sıcaklığının 10°C’ye yükseldiği ve donlar tamamen bittiği dönemde yapılır. Ekim sırasında toprağın fazla nemli olmaması gerekir. Fazla su tohumların çürümesine yol açar veya zayıf bitkilerin meydana gelmesine neden olur. Ekim elle veya mibzerle yapılır. Küçük bahçelerde sıraya elle ekim 60-80 cm sıra arası mesafede 3-5 cm derinliğinde çizgiler açılır. Bu çizgiler üzerine her 10-15 cm ara ile 2-3 adet börülce tohumu atılır, tohumların üstü kapatılır. Tohum ekim makineleri kullanıldığında, sıra arası mesafesi 75-100 cm’dir. Sıra üzerine 5-10-15 cm ara ile 2-3 adet börülce tohumu ekilir. Yerde yayılan tiplerde sıra arası mesafesi açılır. Döküme 3-6 kg arasında tohum hesaplanır. Serpme ekimde rakam 15 kg kadar çıkar. Fakat serpme ekim tavsiye edilmez.
Tohumlara ekilmeden bakteri bulaştırması yapılır ve 35 litre tohuma 4,5 litre aşılı su verilir Eğer tohumlar zararlılara karşı ilaçlanmış ise, bu takdirde bakteri, ekimden sonra sıra arsına toprağa aşılanır
Börülce yarı nemli koşullara çok iyi uyum sağlamış bir sıcak iklim sebzesidir. Gelişme döneminde yüksek sıcaklık ister. İlkbahar ve sonbahar donlarına karşı hassastır. Aşırı sıcaklık ve kuraklık döllenmeyi olumsuz yönde etkileyerek meyve ve tohum bağlamasını önler. Tohumların çimlenmesi için toprak sıcaklığı 8-10 °C hava sıcaklığı ise 10-12 °C olmalıdır. En iyi gelişme sıcaklığı 20-30 °C arasıdır. Gündüz ve gece sıcaklığı arasındaki fark 5-10 °C olmalıdır
Toprak sonbaharda derince sürülmelidir. Ekolojik koşullar elverişli ise kış aylarında da toprak işlemesi yapılabilir. Erken toprak işleme organik maddelerin toprağa karışarak, kolayca ayrışmasını ve topraktaki su seviyesinin yükselmesine yardımcı olur. İlkbahar da tohum ekiminden önce toprak birkaç defa 10-15 cm derinliğinde işlenir. Bu şekilde toprak işleme ile hem yetiştirme alanlarındaki yabancı otlar temizlenir, hem de iyi bir tohum yatağı hazırlanmış olur. İlkbaharda son donlar geçtikten ve toprak ısındıktan sonra toprak tekrar işlenir ve daha sonra börülce tohumları yetiştirme yerlerine ekilir. Tohum ekimi yapılacak toprakta yeterli nem olmalıdır. Tohum ekimi sıravari olarak mibzerle veya elle yapılabilir. Sıra arası 60-70, sıra üzeri 10-15 cm olmalıdır. Tohumlar toprağın 4-5cm derinliğine ekilmelidir. Bir dekar alana 6-8 kg hesabı ile tohum ekilir. Topraktaki fazla nem bezelyelerde olduğu gibi tohumların çürümesine neden olur. Yeterli olmayan nem ise tohumların kuru da kalıp çimlenmelerini olumsuz yönde etkiler.
Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Börülce insan beslenmesi yanında hayvan yemi olarak da değerlendirilen bir baklagil sebzesidir. Börülcenin taze baklaları ve kuru daneleri yemeklik olarak kullanılır. Taze börülcede % 80-85 su, % 15-20 kuru madde bulunur. Yağ miktarı düşüktür. Kuru maddenin, % 20-30'nu proteinler meydana getirir. Ege bölgesinde börülcenin taze baklası yemeklik olarak çok kullanılır. Özellikle taze baklası ve kuru daneleri haşlanarak zeytinyağlı ve limonlu olarak yapılan salatası beğenilen tüketim şeklidir. Ülkemizde insan beslenmesi bakımından börülcenin önemi tam olarak bilinmemektedir. Börülce, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde tanınmakta olup tarımı da bu bölgelerde yapılmaktadır. Yıllık börülce üretimi yıllara göre değişmekte olup 9-10 bin ton civarındadır (Anonymous, 1998).
Börülce ile ilgili fazla çalışma olmamakla beraber kültür formuna yakın yabani bir börülce türü Afrika kıtasında yetiştirilmektedir. Yabani börülcenin tohumu ufak, olgunlaşmamış meyveleri orak şeklindedir. Yabani formlar kültür çeşitleri ile melezlenebilmektedir. Bu bilgiler ışığında börülcenin kültür formunun Afrika'dan çıktığı ileri sürülmektedir. Börülce sıcak iklim sebzesi olduğu için Afrika, Güney Amerika, Güney Asya ve Akdeniz bölgelerinde yayılmıştır. Amerika'ya İspanyollar tarafından götürülmüştür
Sınıflandırılması
Börülce; Phaseolus L. Cinsine çok benzediği için uzun yıllar Phaseolus cinsine bağlı olduğu düşünülmüştür. Ancak Vigna cinsi çiçek kayıkçığının kıvrımsız olmasıyla Phaseolus cinsinden ayrıcalık gösterir.
Vigna cinsi ilk kez 1824 yılında Savi tarafından açıklanmıştır. (Pos, 1932). Dünya üzerinde yaygın olan Vigna türleri 4 grup altında toplanmaktadır. Her bir grup, birbirine çok yakın olan formları kapsamaktadır. Bu formlar bazı sistematikçiler tarafından tür olarak kabul edilmektedir. Fakat bazı sistematikçiler bunların benzer olduklarını belirtmektedir. (Paris, 1965). Bu gruplar;
a) Vigna sinensis (L.) Savi
b) Vigna luteola (Laca.) Benth
c) Vigna vexillata (L.) Benth
d) Vigna lutea A. Gray (Vigna marin (Burn.)merr.)dir.
Vigna sinensis 3 alt bölüme ayrılmaktadır.
a) Var. sinensis: Yarı böbrekten yarı yuvarlağa kadar değişen şekillerdeki taneleri 6-9mm uzunluğunda olan bu alt bölümün yabani ve kültür formları bulunur.
b) Var. sesquipedalis (L.) Fruw: Uzun böbrek şeklindeki taneleri 8-12mm uzunluğundadır. Asparagus fasulyesi olarak ta bilinen bu alt bölümün baklaları 30-l00cm uzunluğundadır.
c) Var. cylindrica (Vigna cylindrica Skeels) yada catjang (Burm.) Walp: Daneleri 5-6cm uzunluğunda uzun yada silindirik şekillidir. Baklaları 8-13 cm uzunluğundadır. Dik büyüyen yan çalmışı bir bitkidir.
Börülcenin Morfolojisi
Kök
Börülcenin kuvvetli kazık kökü vardır, yan kökler de gelişmiştir ve toprağın üst tabakalarında lateral olarak yayılmıştır. Köklerinde nodul oluşturan Rhizobium türü cowpea ssp'dir (Börülce grubu) ve küresel nodul oluşturur.
Gövde
Gövde otsu, tüysüz, İçi boş, hafif köşeli, gövdenin üzeri bazen oluk gibi yarık olabilir. Dallanma tüm ana gövde boyunca görülür, yere yatık, yarı dik ve dik habitus gösteren formları bulunmaktadır. Gövdede boğumlar belirgindir ve boğumlarda karşılıklı iki kulakçık bulunur. Boğumlar ya çıplak olur veya yaprak saplarını taşırlar. Yaprak koltuklarından çiçek salkımı veya yeni dallar çıkar. Altınbaş ve Sepetoğlu (1993) börülcede dal sayısının 1 ile 12 arasında değiştiğini bildirmektedir
Yaprak
Börülcenin yaprağı çoğu kez fasulyenin yaprağı ile karıştırılır. Şekil olarak fasulyeye çok benzeyen formlar vardır. Yalnız börülcenin yaprağı fasulyenin ki gibi tüylü değildir, bu nedenle yaprak yüzü daha düzgün, parlak ve damarlar daha az belirgindir. Kotiledon yaprakların üstündeki birinci yaprak karşılıklı olarak iki tanedir, bunların üstündeki asıl yapraklar üç yaprakçıktan oluşan bileşik yapraktır.
Yaprakçık şekilleri ince mızraktan ovale kadar değişir. Uçta bulunan yaprakçık, diğer iki yaprakçıktan daha uzun ve geniştir.
Yan yaprakçıkların yaprak sapına birleştiği yerde her birinin bir, ortada bulunan yaprakçığın ise iki kulakçığı vardır.
Hızlı büyüyen tiplerde toprak üstü organların büyüme hızı, kök büyüme hızından daha hızlı olduğu durumlarda, noduller tam oluşmadığından yeterli azot sağlanamaz ve bitkide sararma görülür. Geçici olan bu durum nodullerin oluşumu tamamlanıp yeterli azot bağlanınca kaybolur.
Çiçek
Çiçek salkım formunda yaprak koltuklarından çıkan çiçek sapının üzerinde bulunur. Salkım saplan çoğu zaman çiçek saplarından daha uzundur. Her salkım sapından 4-6 küçük çiçek salkımı, salkım sap üzerinde alternatif dizilerek çıkar. Her küçük salkımda 6-12 kadar tomurcuk bulunur. Çiçek salkımı çok sayıda çiçek içermesine rağmen, genellikle ilk iki çift gelişir ve çiçek meydana getirir. Açan çiçeklerin de hepsi meyve bağlamaz, bir çoğu tozlanmadan önce dökülür.
Kaliks tüpü uzundur ve uçları parçalıdır. Çiçekleri fasulyen i n ki ne benzer fakat, fasulyede kayıkçık kıvrıktır, börülcede ise düzdür ve yandaki kanatlar kayıkçığın üzerine kapanmış durumdadır. Korolla beyazdan mora kadar çok değişik renklerde olabilir. 10 erkek organ diadelphus formundadır. Dişicik borusunun (style) iç kısmı tüylüdür ve ucunda eğri bir sitigma bulunur. Çiçekler genel olarak sabah erken saatlerde açarlar ve gün ortalarında kapanırlar, ve kapandıktan sonra solmaya başlarlar. Çiçekler kendine döllenir, fakat açan çiçeklerin ancak % 6-16'sı olgun bakla meydana getirebilir.
Bakla
Baklalar düz, silindirik, ince, dolgun ve uzundur. Taze iken koyu yeşil olan baklalar olgunlaşınca sararırlar, bazı çeşitlerde kahverengi veya mor olurlar.Normal olarak baklaların boyu 10-20cm'dir fakat, daha uzun baklalar da vardır (100 cm). Bir baklada 3-15 tohum bulunur. Bakla şekilleri düz, hafif kıvrık, helezon gibi kıvrık olabilir. 75 farklı çeşidi inceleyen Altınbaş ve Sepetoğlu (1993) bitkide baka sayısının 4 ile 72 arasında değiştiğini bildirmektedir.
Tohum
Tohumlar büyüklük, renk ve şekil bakımından oldukça farklılık gösterir. Şekilleri baklasının şekli ile ilişkilidir. Gelişme sırasında bakla içindeki karpeller birbirinden ayrılmışsa böbrek şeklinde olurlar. Bakla içindeki sıkışık durumları arttıkça küre şekline yaklaşırlar. Tohum kabuğu testa, düz veya kırışık olabilir, tohum ve hilurn rengi beyaz, bej, kahverengi, kırmızı veya siyah renkli olabilir.
Yetiştirilme istekleri
İklim isteği
Börülce yan nemli koşullara çok iyi uyum sağlamış bir sıcak iklim sebzesidir. Gelişme döneminde yüksek sıcaklık ister. İlkbahar ve sonbahar donlarına karşı hassastır. Aşın kuraklık tozlanma ve döllenmeyi olumsuz yönde etkileyerek meyve ve tohum bağlamasını önler. Tohumların çimlenmesi için toprak sıcaklığı 8-10°C, hava sıcaklığı ise 10-12°C olmalıdır. En iyi gelişme sıcaklığı 20-30°C arasıdır. Gündüz ile gece sıcaklığı arasındaki fark 5-10°C olmalıdır.
Gün uzunluğu bakımından nötr gün bitkisi olarak kabul edilir. Düşük sıcaklık ve uzun gün ilk çiçeklenmeyi uyarıcı etkiye sahiptir.
Toprak isteği
Börülce kumlu topraklardan killi topraklara kadar değişik topraklarda yetiştirilebilir. Erkenci taze börülce yetiştiriciliğinde hafif topraklar tercih edilir. Kuru dane üretimi için ağır topraklar tercih edilmelidir. Optimum toprak pH'sının 5.5-6.5 civarında olması istenir.
Beslenme ve insan sağlığı açısından önemi
Börülcenin daha çok taze baklası yemeklik olarak kullanılır. Bilhassa Ege bölgesinde haşlanmış zeytin yağlı ve limonlu salatası en beğenilen tüketim şeklidir.
Börülce, taze sebze ve kuru tane olarak genellikle Afrika ülkelerinde insan beslenmesinde önemli bir mevkiye sahiptir. Yine bu ülkelerde kahve, çorba yapımında ve un sanayiinde geniş ölçüde kullanılmaktadır.
Taze börülcede %80-85 su ve % 15-20 kuru madde bulunur. Kuru maddenin çoğunluğunu karbonhidratlar ve proteinler oluşturur. Yağ miktarı ise düşüktür.
Bitkiler toprak yüzüne çıktığında ve 2-3 yapraklı olduğu dönemde seyreltme ve daha sonra boğaz ve ot çapası yapılır. Bu işlem sürmeden 1-2 hafta içinde gerçekleştirilir. Yağış durumuna göre çapalama yaparak kaymak tabakası kırılır yabancı otlar imha edilir. Eğer sulama yapılacaksa sıra arası, ot veya boğaz doldurma çapalaması esnasında karık haline getirilir. Bu karıklarla sızdırma suretiyle su verilir. Bir dönemde 7-10 gün aralıkla 3-4 kez sulama yapılır. Sırık tipi börülcelerde bitkiler 30-40 cm boy aldığında sulamadan 1 gün sonra her bitki başına bir adet sırık dikilir, daha sonra bitkiler bu sırığa sardırılır.
BÖRÜLCE PİYAZI
Börülce benim çok severek yediğim bir lezzet. Tazesini o kadar çok sevmiyorum ama kurusu barbunyayı çağrıştırdığı için olsa gerek çoook severim. Piyazıda ayrı bir güzel oluyor. Evde varsa kırmızı biberde çok yakışıyor üstelik görüntüsüde daha güzel oluyor.
MALZEMELER:
1 su bardağı kuru börülce(ben ofis marka kullanıyorum)
1 adet kuru soğan
1 adet salatalık
Kırmızı etli biber(isteğe göre)
Kırmızı pul biber
Tuz
Limon suyu
Zeytinyağı
Maydonoz
YAPILIŞI: Börülceyi akşamdan ıslatmaya gerek kalmıyor. İyice yıkayıp düdüklü tencereye koyun ve 15-20 dakika pişirin. Aman dikkat edin hemen dağılıyor. Piştikten sonra suyunu süzüp kenara alın. Soğanı piyazlık doğrayın ve tuzla ovup iyice yıkayın ve süzdürün. Salatalığı küçük küçük doğrayın. Tüm malzemeyi bir kaba alın. İçine zeytinyağı,limon ve tuzu ekleyip iyice karıştırın. Maydonozla süsleyip servis yapın.
Tarif:http://atasofrasi.blogcu.com/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder